Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (25) – Οι Τέχνες την Κλασική εποχή

Οι τέχνες 

Κλασική τέχνη: χαρακτηριστικά

Κλασικός στην ελληνική και στις ξένες γλώσσες σημαίνει εκείνο που είναι αξεπέραστο και έχει αιώνια, διαχρονική αξία, ισχύ και αναγνώριση. Βασικά γνωρίσματα της κλασικής τέχνης είναι το μέτρο, η αρμονία και το κάλλος. Η κλασική τέχνη αποφεύγει κάθε υπερβολή στις στάσεις, τις κινήσεις, τις χειρονομίες, την έκφραση του προσώπου. Οι μορφές είναι αρμονικές και συμμετρικές, οι χειρονομίες συγκρατημένες, το βλέμμα βαθύ και στοχαστικό, η εκδήλωση έντονων συναισθημάτων αποφεύγεται. Θεοί, ήρωες και άνθρωποι παριστάνονταν σαν τέλεια όντα, με ιδανική ομορφιά, με συγκρατημένη εκδήλωση του ψυχικού τους κόσμου, μεγαλόπρεποι, σε μια εικόνα μακριά από την καθημερινότητα, την ασχήμια, τον πόνο και τα βάσανα της ζωής και της πραγματικότητας, δηλαδή εξιδανικευμένα. [σχολικό βιβλίο, σελ.109]

Κλασική τέχνη: περίοδοι

Πρώιμη κλασική τέχνη ή τέχνη του αυστηρού ρυθμού (480-450 π.Χ.) 
Oι μορφές είναι πιο βαριές και στιβαρές και μερικές φορές σε έντονη στιγμιαία κίνηση.

Ο Απόλλων του Kassel. Άγαλμα του Απόλλωνα (ίσως ο Απόλλων Παρνόπιος του Φειδία), αντίγραφο πρωτοτύπου των χρόνων 460-450 π.Χ. Kassel, Staatliche Museen, Antikensammlung. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

Ώριμη κλασική περίοδος (450-390 π.Χ.) 
Oι μορφές παριστάνονται σε ήρεμες στάσεις, ενώ στα γυναικεία αγάλματα τα ενδύματα αρχίζουν να ελαφραίνουν και να αναδεικνύουν την ομορφιά των σωμάτων.

Αντίγραφο του Δορυφόρου του Πολυκλείτου. Νεάπολη, Museo Archeologico Nationale. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

Ύστερη κλασική εποχή (390-323 π.Χ.) 
Oι μορφές θα αρχίσουν πάλι να κινούνται πιο ελεύθερα στον χώρο, τα σώματα να λυγίζουν, οι χειρονομίες να γίνονται πιο εύγλωττες, τα ενδύματα και τα χτενίσματα πιο πολύπλοκα και εξεζητημένα, η έκφραση των συναισθημάτων πολύ πιο έντονη.

 Αντίγραφο αγάλματος όρθιας γυναίκας: Μεγάλη Ηρακλειώτισσα (ύψος 1,95 m). Βρέθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα στο θέατρο του Ηρακλείου (Herculaneum), μιας από τις πόλεις που σκέπασε η λάβα του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., κοντά στη Νεάπολη. Δρέσδη, Μουσείο Albertinum. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

✽

Η αρχιτεκτονική των κλασικών χρόνων 

Βασικά σημεία

 

(α) κορινθιακός ρυθμός· τα χαρακτηριστικά του:

Το κορινθιακό κιονόκρανο μοιάζει με καλάθι περιτυλιγμένο από αγκάθια. Την κλασική εποχή το κορινθιακό κιονόκρανο εμφανίζεται στο εσωτερικό των κτιρίων.

Η ανακάλυψη του Κορινθιακού κιονόκρανου από τον Καλλίμαχο.
Χαρακτικό του Claude Perrault, 1684 (πηγή: Wikimedia Commons)

 

Σύμφωνα με τον Βιτρούβιο, εφευρέτης του κορινθιακού κιονόκρανου ήταν ο γλύπτης Καλλίμαχος, που εμπνεύστηκε από ένα καλάθι που βρισκόταν στον τάφο ενός κοριτσιού στην Κόρινθο. Το καλάθι, όπου ήταν τοποθετημένα τα παιχνίδια της, σκεπαζόταν από μία τετράγωνη πλάκα. Γύρω από το καλάθι είχαν φυτρώσει άκανθοι ακολουθώντας το σχήμα του. Έτσι γεννήθηκε το κορινθιακό κιονόκρανο σύμφωνα με τον μύθο.

[πηγή: Βικιπαίδεια]

(β) Τα έργα της Ακρόπολης: 

Προπύλαια 

Η μεγαλοπρεπής είσοδος της Ακρόπολης. Ήταν κτισμένα σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Μνησικλή και συνδύαζε κίονες του δωρικού και ιωνικού ρυθμού. Είχε πέντε εισόδους για την πρόσβαση των πιστών και των ζώων που θα θυσιάζονταν στο ιερό.

 Η Ακρόπολη της Αθήνας, όπως ήταν τον 2ο αι. μ.Χ. Τα περισσότερα κτίσματα ανάγονται στο δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ.
Γύψινη μακέτα. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

Παρθενώνας 

Με βάση το εμπνευσμένο οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή και του πνευματικού και καλλιτεχνικού κύκλου του, κτίστηκε ο Παρθενώνας με αρχιτέκτονες τους Ικτίνο και Καλλικράτη. Ο δωρικός αυτός ναός, που συνδύαζε στο σχέδιό του και ιωνικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως η μεγάλη ζωφόρος με την παράσταση της πομπής των Παναθηναίων, αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν της αθηναϊκής δημοκρατίας. Εκτός από το «κλασικό» αρχιτεκτονικό του σχέδιο, είναι ονομαστός και για τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμό του που φιλοτέχνησαν ο φίλος του Περικλή Φειδίας με τους μαθητές του.

Ο Παρθενώνας από τα βορειοδυτικά. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

Το Ερέχθειο

Ένας από τους κομψότερους ιωνικούς ναούς της αρχαιότητας με πολύπλοκο σχέδιο που είχε σχέση με τη λατρεία πολλών θεών στον ναό αλλά και με τις ανωμαλίες του εδάφους. Περίτεχνα ανάγλυφα κοσμήματα, ζωφόρος με ανάγλυφες μυθολογικές μορφές και η περίφημη πρόσταση των Καρυάτιδων αποτελούσαν το διάκοσμο του ναού.

Το Ερέχθειο με τις Καρυάτιδες [πηγή: Wikimedia Commons]

(γ) Τα κύρια στοιχεία του αρχαίου θεάτρου: 

1. κοίλον: ο αμφιθεατρικός χώρος που προοριζόταν για τους θεατές. 

2. διάζωμα: οριζόντιος διάδρομος που διευκόλυνε την πρόσβαση των θεατών στις θέσεις τους. 

3. κερκίδα: ο χώρος που σχηματιζόταν ανάμεσα στις σκάλες: εκεί κάθονταν οι θεατές. 

4. ορχήστρα: κυκλικός χώρος για το χορό και τους ηθοποιούς. 

5. πάροδοι: διάδρομοι για την είσοδο στην ορχήστρα.

6. προσκήνιο: εκεί τοποθετούσαν ζωγραφισμένους πίνακες που αποτελούσαν τα σκηνικά του θεάτρου.

2. Η γλυπτική 

(α) τα κυριότερα υλικά που χρησιμοποιούν οι γλύπτες: 

Είναι το μάρμαρο και ο ορείχαλκος (γενική ονομασία για διάφορα κράματα χαλκού με ψευδάργυρο· μπρούντζος). Για τα αγάλματα των θεών που σε κάποιες περιπτώσεις είχαν τεράστιο μέγεθος χρησιμοποιούσαν ελεφαντόδοντο για τα γυμνά μέρη των μορφών και φύλλα χρυσού για τα ρούχα. 

Σύγχρονο αντίγραφο του (χαμένου σήμερα) χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς στον Παρθενώνα. Έργο του Αμερικανού γλύπτη Alan LeQuire. Το άγαλμα έχει ύψος 12,75 μ. και βρίσκεται στον Παρθενώνα του Nashville. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου ήταν γλυπτό έργο τέχνης του Φειδία. Ήταν το πλέον αναγνωρίσιμο λατρευτικό άγαλμα της αρχαίας Αθήνας και ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα γλύπτη στην αρχαία εποχή.

(β) τα αγάλματα: 

Ανδρικές μορφές 

Οι γλύπτες φιλοτεχνούν μορφές γυμνών αθλητών σε ποικίλες στάσεις –δισκοβόλοι και δορυφόροι κυρίως–, πολύ συχνά παριστάνονται πολεμιστές, κυρίως όμως ήρωες, άλλοτε ντυμένοι και άλλοτε γυμνοί. Επίσης πολύ συχνές είναι οι απεικονίσεις μυθολογικών μορφών, ανδρικών και γυναικείων, ιδιαίτερα του Ηρακλή, και βέβαια οι θεοί του Ολύμπου.

Επιτύμβιο ανάγλυφο του Δεξίλεω, 394 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Κεραμεικού. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Γυναικείες μορφές

Απεικονίζονται ηρωίδες της μυθολογίας με βαρύ, μάλλινο και απέριττο δωρικό πέπλο.

 Αντίγραφο του συμπλέγματος της Ειρήνης και του Πλούτου του Κηφισοδότου.
Μόναχο, Staatliche Glyptothek. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Θέλω κι άλλο!

• Παρθενώνας: δύο σύντομα βίντεο για τον ναό και τα γλυπτά του (στα αγγλικά, το δεύτερο χωρίς ελληνικούς υπότιτλους). 
• Who owns the Parthenon sculptures? - παρακολουθήστε σε ένα σύντομο βίντεο (στα αγγλικά, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους) το χρονικό της απόσπασης των γλυπτών του Παρθενώνα από τον λόρδο Έλγιν και τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της επιστροφής τους στην Αθήνα.
• Το Ερέχθειο: παρουσίαση του ναού σε ένα σύντομο βίντεο (στα αγγλικά, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους).
• Δείτε σε ψηφιακή μορφή εκδόσεις του Ιδρύματος Λάτση για την τέχνη της Κλασικής (και όχι μόνο) εποχής.
  

❦