Ένα από τα χαρακτηριστικότερα φαινόμενα του σύγχρονου πολιτισμού είναι ο διαρκώς αυξανόμενος ρόλος της επιστήμης και των εφαρμογών της. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι διανύουμε μια εποχή επιστήμης. Είναι αλήθεια ότι η ισχύς, ο πλούτος ακόμη και η ανεξαρτησία μιας χώρας στηρίζονται κατά μέγα μέρος στην επιστημονική της ανάπτυξη. Η τεράστια δύναμη που μπορούν να παράσχουν οι επιστημονικές εφευρέσεις έχει αφυπνίσει το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων και της βαριάς βιομηχανίας, που επενδύουν τεράστια κονδύλια στην υπηρεσία της επιστήμης. Δυστυχώς οι δύο προαναφερόμενοι υποστηρικτές της επιστήμης συχνά στοχεύουν στην πολιτική και την οικονομική εκμετάλλευσή της παρά στην εν γένει χρήση της για το καλό της ανθρωπότητας. Με τον τρόπο αυτόν η επιστήμη αποκτά πολύτιμα κονδύλια, διατρέχοντας όμως τον κίνδυνο να χάσει την ανεξαρτησία της.Είναι λυπηρό το γεγονός ότι οι πολιτικοί αγνοούν σχεδόν εντελώς την αξία της επιστήμης. Οι επιστήμονες πάλι γενικά δεν επιθυμούν να ασχοληθούν με την πολιτική, κρίνοντάς την ως κατώτερη ασχολία που τους αποσπά από το έργο τους. Άλλωστε, δεν κατέχουν όλες τις επιστήμες και συνεπώς δεν είναι και πολύ εξοικειωμένοι με τα διοικητικά, τα πολιτικά και τα κοινωνικά προβλήματα.
Μακάρι οι κυβερνώντες να συμβουλεύονταν ικανούς επιστήμονες και ακαδημαϊκούς σε κάθε ζήτημα επιστημονικού ενδιαφέροντος. Από την άλλη πλευρά, οι επιστήμονες, οι ακαδημαϊκοί και ιδίως τα πανεπιστήμια οφείλουν να ενημερώνουν τις κυβερνήσεις, τους καθηγητές και εν γένει τον λαό εκθέτοντάς τους τις αρχές, τις μεθόδους και τις μεγάλες ανακαλύψεις της επιστήμης. Οι εφημερίδες θα μπορούσαν επίσης να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο τηρώντας με ευλάβεια την αρχή της προτίμησης της αλήθειας και του μέτρου έναντι των προκλητικών άρθρων. Κατά τη διάρκεια της δευτεροβάθμιας αλλά και της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης θα μπορούσε να προβλέπεται μια σύντομη αλλά ουσιαστική επαφή με την επιστήμη και τη σημασία της επιστημονικής έρευνας.
Ο επιστημονικός βίος είναι γεμάτος από ατελείωτες και θεμελιώδεις έρευνες οι οποίες αποτελούν άλλωστε την πηγή όλων των τεχνολογικών εφαρμογών. Η ισχύς, η πρόοδος και η θέση που κατέχει στον σύγχρονο πολιτισμένο κόσμο ένα κράτος ή ένα πανεπιστήμιο μετριέται από τη σημασία την οποία αυτό αποδίδει στη βασική επιστημονική έρευνα, καθώς και από την ουσιαστική στήριξη που της παρέχει.
Η επιστημονική έρευνα αποτελεί μια αδιάκοπη εξέταση προβλημάτων δίχως κανέναν περιορισμό πέρα από την ανάδειξη μιας αλήθειας ανεξάρτητης από κάθε θρησκευτικό, πολιτικό ή άλλο δόγμα. Η επιστήμη απαιτεί ελευθερία έρευνας, έκφρασης και διαλόγου. Η επιστήμη μπορεί να αναπτυχθεί σωστά μόνο σε μια ατμόσφαιρα ελευθερίας, ενώ μαραζώνει, ή καλύτερα παρακμάζει, μέσα σε καθεστώτα καταπίεσης. Δυστυχώς συχνά φαινόμενο αποτελεί η έλλειψη σεβασμού της ατομικής ή της ακαδημαϊκής ελευθερίας των επιστημόνων από τα δικτατορικά καθεστώτα.
Γενεσιουργό αιτία της επιστήμης αποτελεί η ανάγκη της γνώσης που συνάδει στον άνθρωπο ως έλλογο όν. Η επιστήμη αναθεωρεί την αντίληψη την οποία έχουμε για τον κόσμο και τον άνθρωπο και αποτελεί εργαλείο για την ορθή επιχειρηματολογία και την απόδειξη. Υπογραμμίζοντας τις δυσκολίες τις οποίες συναντά κανείς στην αναζήτηση της αλήθειας, η επιστήμη αποτελεί το εργαλείο για την ορθή απόδειξη, για την ελευθερία του λόγου και για την ανεκτικότητα.
Η επιστήμη και οι εφαρμογές της παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην κοινωνική πρόοδο. Οι επιστήμες της υγιεινής, της διατροφής και της ιατρικής επέφεραν επανάσταση στη ζωή του ανθρώπου. Οι επιδημίες της πανώλους, της χολέρας ή του κίτρινου πυρετού έχουν πια εξαλειφθεί. Έχουμε καταφέρει να ελέγξουμε τις περισσότερες λοιμώξεις. Ο άνθρωπος ζει περισσότερα χρόνια και είναι υγιέστερος. Η χειρουργική αναπτύχθηκε και στις ημέρες μας, κάνοντας τολμηρά βήματα, εμφανίζει ολοένα και πιο αξιοσημείωτες επιτυχίες.
Η χρήση της ενέργειας απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τη σκλαβιά και από την καταναγκαστική εργασία, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τεράστια επιτεύγματα με λιγότερο κόπο. Οι εφαρμογές στον τομέα της γεωργίας και της βιομηχανίας επιτρέπουν την επιβίωση του διαρκώς αυξανόμενου πληθυσμού της ανθρωπότητας. Όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αποτελούν απόρροια των τεχνολογικών εφευρέσεων, οι οποίες με τη σειρά τους προέρχονται από τη σπουδή της βασικής επιστήμης.
Η ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας βελτίωσε τη διατροφή και εν γένει την υλική ευμάρεια. Κυρίως όμως διευκολύνθηκε η ανταλλαγή και η διάδοση τόσο των επιστημονικών γνώσεων όσο και των αριστουργημάτων της διανόησης και της τέχνης. Από τα προαναφερόμενα καθίσταται αντιληπτό ότι η ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας συμβάλλει στην ανύψωση του πνευματικού επιπέδου της ανθρωπότητας.
Τα τελευταία χρόνια είχαμε την τάση να θεωρούμε ότι η επιστήμη ήταν πάντοτε ωφέλιμη καθώς και ότι εν πάση περιπτώσει υπηρετούσε την πρόοδο και το ευ ζην. Σήμερα, έπειτα από τον ρόλο που διαδραμάτισε η επιστήμη στον πόλεμο και ιδίως έπειτα από την ατομική βόμβα, γνωρίζουμε ότι αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καταδυναστεύσει, να καταστρέψει ή να σκοτώσει.
Συνεπώς, ο ρόλος της επιστήμης θα πρέπει να είναι επακριβώς καθορισμένος επί τη βάσει ενός ηθικού σχεδίου. Επιπροσθέτως, η πρόοδος, της οποίας επωφελείται η ανθρωπότητα, δεν εξαρτάται, όπως εσφαλμένα πιστεύουμε, από τις τόσο εφήμερες και ευμετάβολες πολιτικές συζητήσεις. Στην πραγματικότητα εξαρτάται από την ανακάλυψη κάποιας επιστημονικής αλήθειας και από τις εφαρμογές της, τηρώντας βέβαια τον χρυσό κανόνα της ηθικής.
Οι επιστημονικές ανακαλύψεις οφείλουν να υπηρετούν αποκλειστικά τη βελτίωση της υλικής ευμάρειας και την ηθική ανύψωση του ανθρώπου. Τα ανθρώπινα όντα θα πρέπει να επωφελούνται από αυτές στο έπακρο και το ταχύτερο δυνατόν. Είμαστε υποχρεωμένοι να βοηθήσουμε τους λιγότερο ανεπτυγμένους λαούς για να μπορέσουν να τελειοποιήσουν τις επιστημονικές μεθόδους και να επενδύσουν περισσότερο σε αυτές. Είμαστε υποχρεωμένοι να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για μεγαλύτερη αλληλεγγύη, επιστημονική και πνευματική συνεργασία μεταξύ των λαών της οικουμένης.
Τα τελευταία χρόνια διαπιστώσαμε με φρίκη ότι οι επιστημονικές ανακαλύψεις ευνοούν την καταπίεση, την καταστροφή και τον θάνατο. Επίσης εκφράσθηκε ο φόβος ότι η επιστημονική πρόοδος ενδέχεται να διαταράξει την κοινωνική τάξη, να οδηγήσει στην ανεργία, στην κατάλυση της οικογένειας και τα λοιπά. Μερικοί σκέπτονται σχετικά με τα προλεχθέντα ότι πρέπει να σταματήσουν οι σπουδές της επιστήμης ή ακόμη και να απαγορευθούν οι εφαρμογές της σύγχρονης επιστήμης. Αυτές οι προτάσεις είναι παράλογες, διότι, εάν καταργούσαμε κάθε επιστημονική δραστηριότητα, μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας θα πέθαινε από πείνα ή από ασθένειες, ενώ οι επιζήσαντες θα διήγαν έναν δυστυχισμένο, αθλιότερο και βραχύτερο βίο.
Δυστυχώς η ταχύτητα της επιστημονικής προόδου δεν συνοδεύθηκε και από την παράλληλη ηθική πρόοδο στις διεθνείς σχέσεις ή στην κοινωνική τάξη.
Οι επιστήμονες και οι ακαδημαϊκοί οφείλουν να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την εφαρμογή των ανακαλύψεών τους με σκοπό την υλική και την πνευματική ευμάρεια της ανθρωπότητας από επιχειρήσεις που ως σκοπό έχουν τη δημιουργία και όχι την καταστροφή.
Θεωρητική και εφαρμοσμένη επιστήμη
Οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις της εφαρμοσμένης επιστήμης προέρχονται από βασικές και ανιδιοτελείς επιστημονικές έρευνες. Προς απόδειξη αναφέρονται, ενδεικτικά, οι Γκαλβάνι, Λαβουαζιέ, Φάραντεϋ, Μάξουελ, Ραίντγκεν, Παστέρ, Φλέμινγκ (Luigi Galvani, Antoine Lavoisier, Michael Faraday, James Clerk Maxwell, Wilhlem Röntgen, Louis Paster, Alexander Fleming). Δίχως την επιστημονική έρευνα τα πανεπιστήμια και τα έθνη καταδικάζονται στον υποβιβασμό.
Στην πραγματικότητα η διάκριση της θεωρητικής από την εφαρμοσμένη επιστήμη είναι περισσότερο τεχνητή. Το ορθότερο είναι να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην επιστήμη και στις εφαρμογές της.
Ακόμη και οι ένθερμοι υποστηρικτές της ιδέας, σύμφωνα με την οποία ο μοναδικός ρόλος της επιστήμης συνίσταται στην ικανοποίηση των υλικών αναγκών της σύγχρονης ζωής, εμφανίζονται απρόθυμοι να αναγνωρίσουν ότι για την επίτευξη του ανωτέρω σκοπού οι βασικές επιστήμες διαδραματίζουν σπουδαιότερο ρόλο από τις εφαρμοσμένες.
Η επιστήμη οφείλει να αναζητά την αλήθεια υπό συνθήκες πλήρους ελευθερίας ερευνητικής, διαλεκτικής και έκφρασης. Τέτοιου είδους έρευνα εμπεριέχει μια ανθρωπιστική αξία. Η σημασία της για την κοινωνία είναι αξιοσημείωτη σε επίπεδο πνευματικό, τεχνικό και ηθικό.
Οι εφαρμογές της επιστήμης λαμβάνουν χώρα σε τρία στάδια. Κατ' αρχάς, ένας απομονωμένος και ανεξάρτητος ερευνητής παρακινημένος από προσωπική και αυθεντική έμπνευση, που δεν είμαστε σε θέση ούτε να διατάξουμε ούτε να αποκτήσουμε με κατάλληλη προεργασία, προβαίνει σε μια σημαντική ανακάλυψη. Εν συνεχεία η προαναφερόμενη ανακάλυψη αναπτύσσεται και τελειοποιείται από πολλούς άλλους ερευνητές. Σε αυτή την περίπτωση η ομαδική εργασία είναι επιθυμητή υπό τον όρο ότι η ατομική πρωτοβουλία γίνεται σεβαστή. Τέλος, οι παραπάνω ανακαλύψεις τελειοποιούνται και εφαρμόζονται σε βιομηχανικό και κοινωνικό επίπεδο.
Ντοκουμέντα Βιοφιλοσοφίας, 25 δοκίμια για την Επιστήμη, την Παιδεία, τον Ανθρωπισμό,
τον Πολιτισμό και τη Νόηση, επιλογή-επιμέλεια Λάζαρος Τριάρχου, εκδ. Αρσενίδη 2017, σελ. 103-106
[πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα στο άρθρο της Βικιπαίδειας]
❦
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου