Ιστορία Β΄ λυκείου (2) - Η βασιλεία του Ηράκλειου (610-641)

Θεματική διαίρεση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας την εποχή του Λέοντα Γ΄ (περίπου 717). πηγή: Βικιπαίδεια

Η βασιλεία του Ηράκλειου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις.

 

β. Εσωτερική αναδιοργάνωση

 

- Διοικητική μεταρρύθμιση:

i. Θέματα: διοικητικές περιφέρειες (αρχικά ιδρύθηκαν θέματα μόνο στη Μ. Ασία.)

ii. στρατιωτόπια: κτήματα που παραχωρούνταν στους στρατιώτες και από τα οποία έπρεπε να συντηρούν τον οπλισμό τους.

 

Συνέπειες των μεταρρυθμίσεων:

(α) το κράτος δεν είχε ανάγκη τους μισθοφόρους,

(β) η άμυνα των συνόρων ήταν αποτελεσματικότερη, γιατί οι στρατιώτες-αγρότες υπερασπίζονταν με αυταπάρνηση τη γη τους,

(γ) ενισχύθηκε η μικρομεσαία τάξη καλλιεργητών,

(δ) δημιουργήθηκε ισχυρή τάξη ελεύθερων αγροτών.

 

iii. Μεταβολές στην κρατική δομή:

(α) ο αυτοκράτορας έλεγχε απευθείας τις κρατικές υπηρεσίες,

(β) αξιώματα: Λογοθέτης Γενικού (υπεύθυνος των οικονομικών) και του Λογοθέτης του Δρόμου (υπεύθυνος για τη διπλωματία και την εξωτερική πολιτική, αξίωμα αντίστοιχο του σημερινού πρωθυπουργού).

 

γ. Εξελληνισμός τον κράτους

Η απώλεια εδαφών από το 630 είχε τα εξής αποτελέσματα:

• εθνολογική ομοιογένεια: οι περισσότεροι κάτοικοι του ήταν πλέον Έλληνες ή ελληνόφωνοι.
• υιοθετούνται τα ελληνικά ως επίσημη γλώσσα του Βυζαντινού Κράτους,
• υιοθετείται για τον ηγεμόνα ο ελληνικός τίτλος βασιλεύς (πιστὸς ἐν Χριστῷ) αντί του λατινικού Imperator Romanorum, caesar, και augustus.

 

Σόλιδος τού Ηρακλείου με τον γιο του [Ηράκλειο] Κωνσταντίνο Γ΄. Επιγραφή DDNN HERACLIUS ET HERA. CONST. PP AV. πηγή: Βικιπαίδεια.

Σχετικά παραθέματα

 

1. Η κατάσταση του κράτους όταν ανέλαβε ο Ηράκλειος

Η αυτοκρατορία είχε μεταβληθεί σε ερείπια, όταν ανέλαβε τη διακυβέρνησή της ο Ηράκλειος (610-641), ένας από τους μεγαλύτερους ηγεμόνες του Βυζαντίου. Η χώρα βρισκόταν σε άθλια οικονομική κατάσταση και ο παλαιωμένος διοικητικός μηχανισμός είχε αχρηστευθεί. Η στρατιωτική οργάνωση, που στηριζόταν στους μισθοφόρους, δεν απέδιδε, αφού δεν υπήρχαν χρήματα, ενώ είχαν εξαντληθεί και οι παλαιές εστίες τροφοδοτούσαν το στράτευμα με έμψυχο υλικό. Οι κεντρικές επαρχίες του κράτους είχαν κυριευθεί από τους εχθρούς. Άβαροι και Σλάβοι είχαν εγκατασταθεί στη Βαλκανική χερσόνησο, ενώ οι Πέρσες βρίσκονταν στην καρδιά της Μ. Ασίας. Μόνο μια εσωτερική αναγέννηση θα μπορούσε να σώσει την αυτοκρατορία από την καταστροφή.

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ. Ι. Παναγόπουλος, εκδ. Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2001, σελ. 159

 

2. Τα δεδομένα στη Βαλκανική στις αρχές του 7ου αι.

Ολόκληρη η περιοχή των Βαλκανίων έγινε θέατρο σοβαρών φυλετικών ζυμώσεων, αφού μάλιστα συνεχιζόταν ακόμη η εισροή των Σλάβων. Η χερσόνησος ολόκληρη ως το νοτιότερο άκρο της πλημμύρισε από Σλάβους. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι εκσλαβίσθηκε πλήρως και οριστικά ο ελληνικός χώρος. Όμως ακόμη και η Πελοπόννησος βρέθηκε κάτω από σλαβική κατοχή περισσότερο από δύο αιώνες. Ωστόσο, η βυζαντινή εξουσία κατόρθωσε σιγά – σιγά να επιβληθεί πάλι στην Ελλάδα και στις λοιπές παράκτιες περιοχές, οι οποίες έτσι διαφύλαξαν ή ανέκτησαν τον ελληνικό τους χαρακτήρα.

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ. Ι. Παναγόπουλος, εκδ. Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2001, σελ. 161

 

3. Η συμβολή του Ηράκλειου

Οι στρατιωτικές νίκες του Ηράκλειου ήταν οπωσδήποτε λαμπρές, το μεγαλείο όμως και η αξία του έργου του δεν οφείλονται στις εξωτερικές επιτυχίες του. Οι κατακτήσεις του στην Ανατολή χάθηκαν, όταν ύστερα από μερικά χρόνια ήρθε η αραβική κατοχή. Αυτό που έμεινε ήταν η νέα οργάνωση του στρατού και της διοικήσεως. Πάνω σε αυτή στηρίχθηκε η δύναμη των Βυζαντινών στους επόμενους αιώνες, και μόνον όταν αυτή εξασθένησε, άρχισε και η πτώση της βυζαντινής πολιτείας. Το σύστημα των θεμάτων που θεμελίωσε ο Ηράκλειος αποτέλεσε τη σπονδυλική στήλη του μεσαιωνικού βυζαντινού κράτους.

Η εποχή του Ηράκλειου αποτελεί ορόσημο για την ανατολική αυτοκρατορία όχι μόνο στον πολιτικό αλλά και στον πολιτιστικό χώρο. Τελειώνει η ρωμαϊκή και εγκαινιάζεται η βυζαντινή εποχή στην κυριολεκτική της σημασία. Η έμφαση του ελληνικού στοιχείου και η μεγάλη επιρροή της Εκκλησίας σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής δίνουν στην αυτοκρατορία μια νέα όψη. Το πρώιμο βυζαντινό κράτος διατήρησε με εντυπωσιακή επιμονή τη Λατινική ως επίσημη γλώσσα και μόνο αργά και διστακτικά αποδέχθηκε την προοδευτική επικράτηση της Ελληνικής, χωρίς ωστόσο να μεταβάλει ουσιαστικά τη νοοτροπία του. Έτσι η διγλωσσία ανάμεσα στην κρατική διοίκηση και τον λαό ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής εκείνης· η επίσημη Λατινική επικρατούσε σε όλη την κρατική διοίκηση και τον στρατό, ήταν όμως ακατανόητη από τη συντριπτική πλειοψηφία του ανατολικού πληθυσμού. Ο Ηράκλειος έθεσε τέλος στην κατάσταση αυτή και καθιέρωσε την Ελληνική ως την επίσημη γλώσσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η γλώσσα του λαού και της Εκκλησίας έγινε τώρα και γλώσσα του κράτους. Η επικράτηση της Ελληνικής, που είχε συγκρατηθεί με μέσα τεχνητά, εξαπλώθηκε με γρήγορο ρυθμό, με αποτέλεσμα η γνώση της Λατινικής να είναι στις αμέσως επόμενες γενιές φαινόμενο σπάνιο, ακόμη και στους κύκλους των λογίων Βυζαντινών.

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ. Ι. Παναγόπουλος, εκδ. Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2001, σελ. 171-2

 

❦