Λατινικά Γ΄ λυκείου (2) - Εισαγωγή (σχεδιάγραμμα και δείγματα θεμάτων)

 

Θεατρικές μάσκες, μια για τραγωδία και μια για κωμωδία. Ρωμαϊκό ψηφιδωτό, από τα Λουτρά του Δέκιου στον Αβεντίνο Λόφο, 2ος αι. μ.Χ. πηγή: Βικιπαίδεια.

Εισαγωγή: βασικά σημεία

 

Λατινική γλώσσα και λογοτεχνία

 

Η λατινική γλώσσα

§1 Ποιοι μιλούσαν τα λατινικά;
     Η ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια.
     Γιατί επεκτάθηκε η χρήση της λατινικής σ' όλη την ιταλική χερσόνησο;

§2 Οι τρεις ομοιότητες λατινικής και ελληνικής.
      Το πρώτο μεγάλο δάνειο των Ρωμαίων από τους Έλληνες.

§3 Ο αρχικός χαρακτήρας της λατινικής.
      Η ιστορική «συνάντηση» των Ρωμαίων με τους Έλληνες.

 

Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας

• Η σχέση ρωμαϊκής και αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας.
• Η «γενέθλιος» χρονολογία και οι ρίζες της ρωμαϊκής λογοτεχνίας: ποια είναι και ποιος ευθύνεται για τη γέννηση;

 

Εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας

Η περιγραφική και η ιστορική διαίρεση.

 

Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας

• Στενή σχέση με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία.
• Το ιδανικό της κατοχής των δύο γλωσσών και λογοτεχνιών (utriusque linguae peritia).
• Τα ελληνικά πρότυπα των Ρωμαίων λογοτεχνών.
• Δημιουργική πρόσληψη (imitatio) και ανταγωνισμός (aemulatio).
• Η ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων: οι Ρωμαίοι μιμούνται ταυτόχρονα ελληνιστικά, κλασικά και αρχαϊκά ελληνικά πρότυπα.
• Η ιδιόρρυθμη εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών: η περίπτωση της κωμωδίας και του έπους.
• Η αλλοίωση ή η μεταμόρφωση ελληνικών λογοτεχνικών ειδών ή η παραγωγή νέων ειδών.
• Η προοδευτική εξειδίκευση του Ρωμαίου λογοτέχνη σε στενότερο ειδολογικό εύρος.
• Η ώριμη ρωμαϊκή λογοτεχνία εκφράζει τις αξίες (πάτρια ήθη, ρωμαϊκή πολιτεία, θρησκεία, οικογένεια) και τις αρετές (ανδρεία, πίστη, επιείκεια, σοφία, σοβαρότητα, κύρος) της ρωμαϊκής κοινωνίας.

 

 

Κλασική εποχή

§1 Η φάση της υψηλής δημιουργίας και της καλλιτεχνικής εκλέπτυνσης.

    Επιδιώξεις: αρμονική σύζευξη μορφής και περιεχομένου, πλασματικού και πραγματικού, καθώς και εξειδίκευση και βάθος.

     Οι Ρωμαίοι καλλιτέχνες τολμούν να ανταγωνιστούν αποτελεσματικά κορυφαίους Έλληνες.

 

§2-3 Μετά το 90 π.Χ. εμφανίζονται συγγραφείς που μπορούν να χαρακτηριστούν «κλασικοί».

       Οι δύο περίοδοι της κλασικής εποχής (χοντρικά δύο πενηνταετίες): (α) περίπου ως το 40 π.Χ. ανθεί κυρίως η πεζογραφία με κύριο εκπρόσωπο τον Κικέρωνα (ρήτορα, φιλόσοφο και πολιτικό)· (β) ως το 14 μ.Χ. («αυγούστειοι χρόνοι») καλλιεργείται κυρίως η υψηλή ποίηση.

 

§4 Το «κίνημα των Νεωτέρων»: από ποιον ποιητή επηρεάστηκαν οι «νεωτερικοί» ποιητές, ποια τα χαρακτηριστικά και τα είδη των ποιημάτων τους;

 

Σημείωση: στις επόμενες υποενότητες αναφέρονται πολλά ονόματα Ρωμαίων συγγραφέων. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε για καθέναν: (α) την εποχή στην οποία εντάσσεται, (β) αν είναι ποιητής ή πεζογράφος και το λογοτεχνικό είδος το οποίο καλλιέργησε και (γ) τίτλους έργων και περιεχόμενο. Ακολουθεί ένα συνοπτικό σχεδιάγραμμα:

Κλασική εποχή (περίπου 90 π.Χ. – 14 μ.Χ.)
Οι χρόνοι του Κικέρωνα (90 - 40 π.Χ.)			Αυγούστειοι χρόνοι (40 π.Χ. - 14 μ.Χ.)
πεζογραφία	- Κικέρων - Βάρρων		ποίηση	- Βεργίλιος - Οράτιος
	- Καίσαρ - Νέπως - Σαλλούστιος	οι ιστορικοί		- Τίβουλλος - Προπέρτιος - Οβίδιος	οι ελεγειακοί
ποίηση	- Κάτουλλος - Λουκρήτιος - Βάρρων		πεζογραφία	- Τίτος Λίβιος - Βιτρούβιος

α. Οι χρόνοι του Κικέρωνα

Οι τάσεις της λογοτεχνίας μέχρι τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα (44 π.Χ.):

(α) ενδιαφέρον για τη ρωμαϊκή ιστορία και τον ρωμαϊκό πολιτισμό· κυριαρχεί η ρητορική, που είναι επηρεασμένη από τους αττικούς ρήτορες,

(β) φιλοσοφικές αναζητήσεις.

 

Πεζογραφία

§1 Μάρκος Τύλλιος Κικέρων: ιδιότητες, περιεχόμενο των λόγων του (πόσους περίπου έγραψε;) και υφολογικά χαρακτηριστικά.

§2-4 Άλλοι σπουδαίοι συγγραφείς:

- Βάρρων ο Ρεατίνος: λόγιος με ευρύτατα ενδιαφέροντα και τεράστιο έργο («ο πιο καλλιεργημένος ανάμεσα στους Ρωμαίους»). Στο τέλος της ενότητας αναφέρεται και το ποίημά του Μενίππειες σάτιρες.

- Γάιος Ιούλιος Καίσαρ: στρατηγός και πολιτικός, διακρίθηκε στη συγγραφή απομνημονευμάτων.

- Κορνήλιος Νέπως: βιογράφος Ελλήνων και Ρωμαίων.

- Σαλλούστιος Κρίσπος: διακρίθηκε στην ιστορική μονογραφία (ο «πρώτος στη ρωμαϊκή ιστορία»).

 

Ποίηση

- Βαλέριος Κάτουλλος: γράφει λυρικά ποιήματα και επιγράμματα. Ποια η πηγή της έμπνευσής του;

- Λουκρήτιος: τίτλος και περιεχόμενο του φιλοσοφικού του έπους.

- Βάρρων: ο τίτλος και ο χαρακτήρας του έργου του.

 

β. Αυγούστειοι χρόνοι

Βασικά χαρακτηριστικά:

- Οι κορυφαίοι δημιουργοί υποστηρίζονται οικονομικά από τον Οκταβιανό Αύγουστο και τον Μαικήνα («πατρωνεία»), αλλά οφείλουν να προωθούν το πολιτικό πρόγραμμα του Αυγούστου.

- Στόχοι Αυγούστου: (α) επιστροφή στα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα και (β) ανασυγκρότηση του κράτους.

- Απουσιάζει η ρητορική, άρα έχει περιοριστεί η ελευθερία του λόγου.

 

Ποίηση

Ξεχωρίζει η ποιητική δημιουργία και ακολουθεί ο πεζός λόγος.

- Βεργίλιος (γράφει έπη και ποιμενικό ειδύλλιο)

• Αινειάδα· τα εθνικό έπος των Ρωμαίων. Ποιο το περιεχόμενό της;
• Εκλογές (Eclogae) και Γεωργικά (Georgica).

- Οράτιος (λυρικός ποιητής)

• Επωδοί (Epodi).
• Ωδές (Carmina).
• Sermones: σατιρικό έργο.
• Ευρετής της ποιητικής επιστολής (Epistulae· διάσημη είναι η τεχνοκριτική επιστολή με τίτλο Ποιητική τέχνη: Ars poetica).
• Ύμνος της Εκατονταετίας (Carmen saeculare): του ανατέθηκε από τον Αύγουστο.

 

Οι σπουδαίοι ελεγειακοί

- Τίβουλλος (εμπνέεται από τη Δηλία και τη Νέμεση).

- Προπέρτιος (εμπνέεται από την Κυνθία).

- Οβίδιος (εμπνέεται από την Κόριννα). Επινόησε και καλλιέργησε νέα ποιητικά είδη:

• Heroides (Ηρωίδες: πλαστή ποιητική μυθολογική επιστολή),
• Medicamina faciei (Καλλυντικά του προσώπου: καλλωπιστικό έπος),
• Fasti («αιτιολογικό» εορτολόγιο),
• Ποίηση της εξορίας (Θλιβερά: Tristia και Επιστολές από τον Πόντο: Epistulae ex Ponto),
• Metamorphoseon libri (Μεταμορφώσεις): ποιο το περιεχόμενο του έργου και πού οφείλει το όνομά του;

 

Πεζογραφία

- Τίτος Λίβιος, Ab urbe condita: ποιο το περιεχόμενο του έργου;

- Βιτρούβιος, De architectura (Για την αρχιτεκτονική).

 

♦

 

Δείγματα θεμάτων πανελλαδικών εξετάσεων

 

2023

Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με βάση το περιεχόμενό τους ως Σωστές (Σ) ή Λανθασμένες (Λ):

1. Η λατινική γλώσσα έχει καταγωγή από την ινδοευρωπαϊκή ομάδα γλωσσών.
2. Ο Κικέρων διακρίνεται κυρίως για το ποιητικό του έργο.
3. Ο Ιούλιος Καίσαρ διέπρεψε στο είδος των απομνημονευμάτων με ιστορικό περιεχόμενο.
4. Ο Τίτος Λίβιος θεωρείται ο ευρετής του είδους της ποιητικής επιστολής.
5. Ο Βιτρούβιος είναι ο συγγραφέας του έργου «Για τη φύση των πραγμάτων» (De rerum natura).

Μονάδες 10

 

2023 επαναληπτικές

Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με βάση το περιεχόμενό τους ως Σωστές (Σ) ή Λανθασμένες (Λ):

1. Το πρώτο μεγάλο δάνειο των Ρωμαίων από τους Έλληνες ήταν το αλφάβητό τους.
2. Ο Λίβιος Ανδρόνικος μετέφρασε στα λατινικά την Ιλιάδα του Ομήρου.
3. Η σχέση του Ρωμαίου λογοτέχνη με το ελληνικό πρότυπο είναι η δημιουργική πρόσληψη («imitatio») και ο ανταγωνισμός («aemulatio»).
4. Τα Γεωργικά (Georgica) είναι έργο του Κόιντου Οράτιου Φλάκκου.
5. Ο Προπέρτιος επινόησε και καλλιέργησε την ποίηση της εξορίας.

 

2022

Να αντιστοιχίσετε κάθε συγγραφέα της Στήλης Α με το γραμματειακό είδος της Στήλης Β, το οποίο υπηρετεί (δύο στοιχεία της Στήλης Β περισσεύουν).

Στήλη Α	Στήλη Β
1. Βιργίλιος	α. Απομνημονεύματα
2. Ιούλιος Καίσαρας	β. Λυρική ποίηση
3. Σενέκας	γ. Επική ποίηση
4. Οράτιος	δ. Φιλοσοφία
5. Κορνήλιος Νέπως	ε. Ιστορική βιογραφία
	στ. Μυθιστόρημα
	ζ. Επίγραμμα

[σημείωση: Ο Σενέκας εντάσσεται στη μετακλασική εποχή, η οποία το 2022 ήταν εντός ύλης.]

 

2022 επαναληπτικές

Για καθεμιά από τις προτάσεις της Στήλης Α να καταγράψετε το γράμμα της Στήλης Β που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση.

Στήλη Α	Στήλη Β
1. «Γενέθλιος» χρονολογία της ρωμαϊκής λογοτεχνίας θεωρείται το έτος	α. 240 π.Χ. β. 100 π.Χ. γ. 31 π.Χ.
2. Οι Ρωμαίοι ανοίγουν έναν δημιουργικό διάλογο με τα ελληνικά πρότυπα μέσω της πρόσληψης και του	α. εγκυκλοπαιδισμού. β. αρχαϊσμού. γ. ανταγωνισμού.
3. Το πρώτο λογοτεχνικό είδος που ωριμάζει στη Ρώμη είναι	α. το έπος. β. η ελεγεία. γ. η κωμωδία.
4. Από τους παρακάτω λογοτέχνες με την ελεγειακή ποίηση δεν ασχολήθηκε	α. ο Τίβουλλος. β. ο Βεργίλιος. γ. ο Προπέρτιος.
5. Το έπος Μεταμορφώσεις συνέγραψε ο Ρωμαίος ποιητής	α. Οβίδιος. β. Κάτουλλος. γ. Οράτιος.

 

Θέλω κι άλλο!

Δοκιμάστε τις γνώσεις σας με διαδραστικές ασκήσεις κλειστού τύπου στον ιστότοπο study4exams.gr.

❦