Αρχαία Ελληνικά Γ΄ λυκείου (12) - 9η θεματική ενότητα, Η αλληγορία του σπηλαίου: η παιδεία

 

Πλάτων. Πορτρέτο του Σιλανίωνα (πηγή: Wikimedia Commons)

Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πολιτεία 514a-515c

 

Βασικά σημεία

1. Η θεωρία της ανάμνησης.

2. Η έννοια της παιδείας.

3. Η πορεία προς το Αγαθό.

4. Η περιαγωγή.

5. Γλωσσικές επιλογές.

 

Ανάπτυξη

1. Φαίνεται ότι μια βασική πεποίθηση του Πλάτωνα ήταν ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι αθάνατη και πριν την επαφή με τον αισθητό κόσμο, είχε γνωρίσει τον νοητό κόσμο, την περιοχή των Ιδεών. Έτσι, η εμπειρία αυτή καθιστά την ψυχή ικανή, ακόμη και μέσα από το θνητό σώμα, να προσεγγίσει τον κόσμο των Ιδεών μέσω της παιδείας. Η διαδικασία αυτή έχει τον χαρακτήρα επιστροφής στον τόπο προέλευσης της ψυχής, όπου θα συναντήσει ξανά όσα έχει γνωρίσει. Επομένως, η γνώση του νοητού κόσμου είναι στην ουσία ανάμνηση.

«Επειδή λοιπόν η ψυχή και αθάνατη είναι και πολλές φορές γεννήθηκε και έχει δει όλα τα πράγματα και όσα είναι εδώ και όσα είναι στον Άδη, δεν είναι τίποτε που να μην το έχει μάθει. Ώστε καθόλου παράξενο να μπορεί αυτή και για την αρετή και για τα άλλα να ξαναθυμηθεί όσα και πριν ήξερε. Και επειδή όλη η φύση έχει ομοιογένεια και η ψυχή τα έχει μάθει όλα, τίποτε δεν εμποδίζει, αν ένα μόνο ξαναφέρει κανείς στο νου του -αυτό δα οι άνθρωποι το ονομάζουν μάθηση- μόνος του να ξαναβρεί όλα τα άλλα, φτάνει να έχει το θάρρος και να μην αποκάμει ερευνώντας· γιατί η έρευνα και η μάθηση στο σύνολό τους ανάμνηση είναι». [Πλάτων, Μένων 81c-d]

 

Τα στοιχεία που οδήγησαν τον Πλάτωνα στη θεωρία της ανάμνησης είναι κυρίως τα εξής:

(α) οι επιρροές από τον Σωκράτη: ο Πλάτων υιοθέτησε τη σωκρατική μέθοδο της μαιευτικής, σύμφωνα με την οποία ο δάσκαλος δεν «διδάσκει» αλλά βοηθά τον μαθητή να ανακαλύψει την αλήθεια μέσα του. Αυτό έθεσε τις βάσεις για τη θεωρία ότι η γνώση είναι έμφυτη και ότι η ανακάλυψή της είναι μια διαδικασία ανάμνησης.

(β) η πίστη στον κόσμο των Ιδεών: ο Πλάτων υποστήριζε ότι οι Ιδέες συγκεντρώνουν τα βασικά χαρακτηριστικά ενός αντικειμένου του κόσμου μας (π.χ. η ιδέα του ανθρώπου περιέχει τα κοινά στοιχεία όλων των ανθρώπων, η ιδέα του αλόγου τα κοινά στοιχεία όλων των αλόγων, η ιδέα της δικαιοσύνης τα κοινά στοιχεία όλων των δίκαιων πράξεων κ.ο.κ.). Συνεπώς, κατέχοντας κάποιος τις Ιδέες μπορεί να συζητά για την ουσία των όντων και των πραγμάτων χωρίς να αναφέρεται σε συγκεκριμένα όντα, πράγματα ή περιστατικά (π.χ. σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο ή σε ένα συγκεκριμένο άλογο ή σε μία συγκεκριμένη περίπτωση δίκαιης πράξης). Μεταφέρεται έτσι η έρευνα από τα αισθητά όντα, αυτά που βλέπουμε γύρω μας καθημερινά, δηλαδή από το επίπεδο του αισθητού, στο επίπεδο της καθαρής σκέψης, του νοητού, δηλαδή σε όσα σκεφτόμαστε για τα όντα. Η σκέψη μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα, χωρίς αναφορά σε συγκεκριμένα όντα, ακόμη κι όταν τα όντα λείψουν. Επομένως, οι Ιδέες είναι η πηγή κάθε γνώσης για τα πλάσματα, τα αντικείμενα και τις έννοιες του καθημερινού (αισθητού) κόσμου. Κατά την πλατωνική αντίληψη η ψυχή είχε επαφή με αυτές τις Ιδέες (νοητές, αιώνιες και αμετάβλητες πραγματικότητες), πριν ενσαρκωθεί, και προσπαθεί να τις θυμηθεί κατά τη διάρκεια της ζωής. 

(γ) το παράδοξο του Μένωνος: στον διάλογο Μένων, ο Σωκράτης ζητά από έναν δούλο, που δεν έχει καμία μαθηματική παιδεία, να λύσει ένα γεωμετρικό πρόβλημα: να διπλασιάσει το εμβαδόν ενός τετραγώνου. Μέσα από ερωτήσεις, ο δούλος φτάνει σταδιακά στη σωστή απάντηση. Ο Σωκράτης καταλήγει ότι ο δούλος δεν «έμαθε» κάτι νέο, αλλά θυμήθηκε γνώσεις που υπήρχαν ήδη μέσα του. Αυτό το παράδειγμα δείχνει ότι η γνώση δεν έρχεται από εμπειρία, αλλά ανακαλύπτεται μέσω της διαδικασίας της ανάμνησης. Στον ίδιο διάλογο ο Μένων ρωτά πώς μπορεί κάποιος να αναζητήσει κάτι που δεν γνωρίζει (αφού, αν το γνωρίζει, δεν χρειάζεται να το αναζητήσει, και αν δεν το γνωρίζει, δεν ξέρει τι να αναζητήσει). Ο Πλάτων, μέσω του Σωκράτη, απαντά ότι η μάθηση είναι ανάμνηση (ἀνάμνησις) όσων η ψυχή ήδη γνωρίζει.

(δ) η κατανόηση των αφηρημένων εννοιών: ο Πλάτων τονίζει ότι μπορούμε να κατανοήσουμε αφηρημένες έννοιες, όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα, η ομορφιά ή το αγαθό, χωρίς να έχουμε εμπειρία τους στον υλικό κόσμο. Αυτό αποδεικνύει ότι αυτές οι έννοιες προέρχονται από τον κόσμο των Ιδεών.

Επομένως, η θεωρία της ανάμνησης προέκυψε από τον συνδυασμό φιλοσοφικών στοχασμών, σωκρατικών μεθόδων και παρατήρησης των δυνατοτήτων της ανθρώπινης νόησης. Ο Πλάτων πίστευε ότι:

• η ψυχή είναι αιώνια και φέρει μέσα της την αλήθεια.
• η εμπειρία και η αίσθηση δεν επαρκούν για τη γνώση· μόνο μέσω της φιλοσοφίας και της διαλεκτικής μπορεί η ψυχή να θυμηθεί το αληθινό.

Αυτά τα παραδείγματα και επιχειρήματα συνέβαλαν στη θεμελίωση της θεωρίας του για την ανάμνηση και την αθανασία της ψυχής.

 

2. Ο Σωκράτης στο απόσπασμα επιχειρεί να ορίσει την έννοια της ουσιαστικής παιδείας, αρχικά αναφέροντας τι δεν είναι παιδεία και έπειτα τι είναι. Με απλά λόγια, σύμφωνα με τον Σωκράτη, παιδεία δεν είναι η παροχή έτοιμων γνώσεων σε άτομα που δεν τις διαθέτουν, αλλά η τέχνη της μεταστροφής της ψυχής συνολικά από τη μελέτη του αισθητού κόσμου στη γνώση του νοητού κόσμου με την αξιοποίηση των δυνάμεων που η ίδια η ψυχή διαθέτει.

Ο Πλάτωνας δια στόματος Σωκράτη απορρίπτει (αποφατική διατύπωση - οὐχ) την παιδεία στο πλαίσιο της σοφιστικής πρακτικής: η παιδεία δεν είναι μία διαδικασία με την οποία η επιστήμη, η ορθή και ασφαλής γνώση, εισάγεται στην ψυχή του «μαθητή» ως δέκτη ερεθισμάτων. Με άλλα λόγια για τον Πλάτωνα μία πληροφορία ή ένα σύνολο πληροφοριών που προσλαμβάνει ο άνθρωπος από εξωτερικές πηγές μέσω των αισθήσεών του δεν συνιστούν έγκυρη και ασφαλή γνώση· πιθανόν να συνιστούν και παραπλάνηση προκαλώντας την ψευδαίσθηση κατοχής της. Για να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του χρησιμοποιεί μία σύντομη αναλογία-παρομοίωση: οἷον τυφλοῖς ὀφθαλμοῖς ὄψιν ἐντιθέντες. Ο Γλαύκων επιβεβαιώνει τη διαπίστωση του φιλοσόφου.

Αξιοσημείωτη η έκφραση ἐπαγγελλόμενοι προκειμένου να αναδειχθεί το γεγονός ότι οι σοφιστές κατεβάζουν την υπόθεση της μόρφωσης και την κάνουν επάγγελμά τους εκμεταλλεύσιμο, μεταδίδοντας στους πλούσιους και φιλόδοξους μαθητές τους γνώσεις ρητορικής, πολιτικής και άλλες (ειδικά αν λάβουμε υπόψη τις μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές στις ελληνικές πόλεις μετά τους Περσικούς πολέμους). Ο Σωκράτης, αντίθετα, δεν άσκησε επαγγελματικά (επ᾿ αμοιβή) τη διδασκαλία, αφού πίστευε ότι δεν μετέδιδε γνώσεις, αλλά βοηθά τον συνομιλητή του να τις ανακαλύψει.

Με την επαναληπτική χρήση της πρόθεσης ἐν (ἐνούσης, ἐντιθέναι, ἐντιθέντες) αναδεικνύεται ο εσωτερικός και βιωματικός χαρακτήρας της γνώσης. Γι᾿ αυτό και αυτήν την έντονα βιωματική γνωστική διαδικασία την ονομάζει συμβολικά ἀνάμνησιν (Φαίδων 76a). Αν η γνώση έχει ως στόχο τη σύλληψη της αλήθειας, τότε στοχεύει στην άρση της λήθης (ἀ [στερ] -λήθεια). Γνωρίζω με άλλα λόγια σημαίνει αναθυμάμαι. Κατά τον Πλάτωνα μετά την περιαγωγή της ψυχής μας στους ουράνιους τόπους όπου είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τις Ιδέες, συντελέσθηκε το γεγονός της φυσικής μας γέννησης. Τότε η ψυχή μας εισήλθε στο σώμα μας (: ο τάφος της ψυχής). Το γεγονός αυτό στάθηκε η αιτία, ώστε να ξεχάσουμε τις ιδέες. Η λήθη αυτή παγιώνεται κάτω από το βάρος των πλαστών εντυπώσεων με τις οποίες τροφοδοτούν την ψυχή μας οι αισθήσεις μας για τα πράγματα που υπάρχουν γύρω μας. (Δες και Εισαγωγή Φιλοσοφικού Λόγου σ. 31 για την μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη και την ανάμνηση.)¹

 

3. Με ποιο τρόπο, λοιπόν, βοηθά η αληθινή παιδεία την ψυχή να προσεγγίσει τον κόσμο του νοητού και να φτάσει στο Αγαθό; Στόχος της ουσιαστικής παιδείας είναι να αντιληφθεί ο άνθρωπος ότι έχει τη δυνατότητα και το εργαλείο να κάνει την πορεία προς την αληθινή γνώση (Ὁ δέ γε νῦν λόγος, ἦν δ᾿ ἐγώ, σημαίνει ταύτην τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τὸ ὄργανον ᾧ καταμανθάνει ἕκαστος […] ἕως ἂν εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὄντος τὸ φανότατον δυνατὴ γένηται ἀνασχέσθαι θεωμένη· τοῦτο δ᾿ εἶναί φαμεν τἀγαθόν.). Η παιδεία οφείλει να κινητοποιεί το σύνολο της ψυχής και να επινοεί μεθόδους που θα κάνουν την προσπάθεια εύκολη και αποτελεσματική (οὕτω σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ ἐκ τοῦ γιγνομένου περιακτέον εἶναι … τούτου τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, αὐτοῦ τέχνη ἂν εἴη, τῆς περιαγωγῆς, τίνα τρόπον ὡς ῥᾷστά τε καὶ ἀνυσιμώτατα μεταστραφήσεται).

Το εργαλείο με το οποίο επιτυγχάνεται η περιαγωγή είναι η αρετή της φρόνησης. Πρόκειται για τη διανοητική ικανότητα, που τιθασεύει το θυμοειδές και το ἐπιθυμητικόν μέρος της ψυχής, προϋπάρχει στον άνθρωπο και δεν αποκτάται, όπως οι άλλες αρετές (τῷ ὄντι γὰρ οὐκ ἐνοῦσαι πρότερον ὕστερον ἐμποιεῖσθαι ἔθεσι καὶ ἀσκήσεσιν), ούτε χάνει την ισχύ της (ἡ δὲ τοῦ φρονῆσαι παντὸς μᾶλλον θειοτέρου τινὸς τυγχάνει, ὡς ἔοικεν, οὖσα, ὃ τὴν μὲν δύναμιν οὐδέποτε ἀπόλλυσιν) και μπορεί, ανάλογα με τη χρήση της, να φανεί ωφέλιμη ή βλαβερή (ὑπὸ δὲ τῆς περιαγωγῆς χρήσιμόν τε καὶ ὠφέλιμον καὶ ἄχρηστον αὖ καὶ βλαβερὸν γίγνεται). Αντίστοιχη είναι και η άποψη του Αριστοτέλη για τη λειτουργία της φρόνησης, την οποία διαβάσαμε στην 7η ενότητα του βιβλίου: ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ ἀρετῇ, οἷς ἐπὶ τἀναντία ἔστι χρῆσθαι μάλιστα.

 

Ο Πλάτων (δια στόματος Σωκράτη) διατυπώνει καταφατικά τη θέση ότι η γνώση και η επιστήμη γεννιούνται μέσα στον άνθρωπο, και γι᾿ αυτό η παιδεία είναι μία εσωτερική διεργασία και όχι εξωτερική. Ο άνθρωπος απομακρύνεται σταδιακά από το πρόσκαιρο και μεταβαλλόμενο γίγνεσθαι (ἐκ τοῦ γιγνομένου) και οδηγείται στη θέαση της Ιδέας του Αγαθού με τρόπο ολιστικό (σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ) που αποτελεί μέρος του σταθερού και αληθινού εἶναι. Επομένως, η αναζήτηση γίνεται για το ποιο είναι αληθινά υπαρκτό: το εἶναι ή το γίγνεσθαι (ερώτημα οντολογικό/μεταφυσικό, αλλά και γνωσιολογικό).

Ο Πλάτων επιχειρεί με μία δεύτερη αναλογία (οἷον) να στηρίξει τη θέση του. Όπως το μάτι για να έχει ολοκληρωμένη θέαση του αντικειμένου του απαιτεί συνολική στροφή του ανθρωπίνου σώματος, έτσι και ο άνθρωπος για να έχει ασφαλή και έγκυρη γνώση, χρειάζεται η ψυχή να προσεγγίσει ολιστικά, βιωματικά το αντικείμενο της γνώσης. Η γνώση παρουσιάζεται ως δύναμη (τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν) που γίνεται έπειτα ενέργεια με την επίδραση της παιδείας. Απαιτείται μία μεταστροφή -δεοντ(ολογ)ική διατύπωση- (περιακτέον) από τον κόσμο των αισθήσεων προς τον κόσμο των Ιδεών, για μία ολική στροφή της ψυχής προς τον ήλιο (: το Αγαθό), η οποία βέβαια δεν είναι καθόλου εύκολη, όπως γνωρίζουμε και από τον μύθο του σπηλαίου. Παράλληλα με τη μετοχή θεωμένη υποδηλώνει τη συναίρεση των αισθητηριακών και νοητικών γνωστικών δυνατοτήτων του ανθρώπου για να προσεγγίσει το πιο φωτεινό τμήμα του όντος (τοῦ ὄντος τὸ φανότατον), της αληθινής πραγματικότητας, το οποίο δεν είναι άλλο από την Ιδέα του Αγαθού. Ο Γλαύκων επιβεβαιώνει τη θέση του Σωκράτη με μία μονολεκτική καταφατική διατύπωση.²

  

4. Ο Σωκράτης καταλήγει στο συμπέρασμα (τοίνυν) του συλλογισμού του διατυπώνοντας έναν ορισμό της παιδείας: πρόκειται για την τέχνη που θα βοηθήσει την ψυχή στη μεταστροφή της από τον κόσμο των αισθητών όντων στον νοητό κόσμο των Ιδεών, ώστε να καταφέρει να θεαθεί τις Ιδέες και την Ιδέα του Αγαθού. Αντικείμενο διερεύνησης είναι με ποιο τρόπο θα επαναπροσανατολιστεί η ψυχή όσο γίνεται πιο εύκολα και πιο αποτελεσματικά (ῥᾷστά τε καὶ ἀνυσιμώτατα). Διευκρινίζεται ότι η γενικότερη παιδαγωγική αρχή που διέπει την πλατωνική παιδεία δεν συνίσταται στην προσφορά έτοιμης γνώσης στην ψυχή (οὐ τοῦ ἐμποιῆσαι), αλλά στο να αποδεσμεύεται μέσα της και να ενεργοποιείται ό,τι καλύτερο υπάρχει ήδη λανθανόντως σε αυτήν· και τούτο επιτυγχάνεται με το να κατευθύνεται η ψυχή στα σωστά αντικείμενα (οὐκ ὀρθῶς δὲ τετραμμένῳ οὐδὲ βλέποντι οἷ ἔδει), εν προκειμένω πρὸς τὸ ὄν καὶ τοῦ ὄντος τὸ φανότατον. Μόνο έτσι μπορεί να παραχθεί μια γνώση ριζωμένη μέσα στον άνθρωπο, βιωμένη και ανθεκτική στη λήθη. Ο Γλαύκων επιβεβαιώνει με συντομία για άλλη μια φορά τη θέση του φιλοσόφου. Χαρακτηριστική είναι η χρήση του ρήματος (ἔοικεν) που απαντά στη δυνητική ευκτική (τέχνη ἂν εἴη), που χρησιμοποίησε ο Σωκράτης. Και οι δύο ρηματικοί τύποι δηλώνουν μετριοπάθεια, απουσία δογματισμού.

περιαγωγή: Η λέξη έχει ιδιαίτερη φιλοσοφική σημασία, καθώς υποδηλώνει ότι η γνώση και η παιδεία οφείλουν να έχουν πάντα έναν ολιστικό, καθολικό χαρακτήρα και να μην περιορίζονται σε μία επιμέρους προσέγγιση των πραγμάτων και της αλήθειας. Η ανθρώπινη ψυχή, για να έχει ασφαλή και έγκυρη γνώση (ἐπιστήμη), χρειάζεται να προσεγγίσει ολιστικά, βιωματικά το αντικείμενο της γνώσης. Η γνώση είναι εφικτή δυνατότητα (δύναμις) για κάθε άνθρωπο· πραγματώνεται (ἐνέργεια) με την επίδραση της παιδείας. Απαιτείται (βλ. περιακτέον), ωστόσο, η περιαγωγὴ της ψυχής που έχει διττή λειτουργία: α) περιστροφή της ψυχής, ώστε να έχει μια ολική θέαση των πραγμάτων, και β) μεταστροφή της, ώστε να μην μένει προσκολλημένη στα δεδομένα των αισθήσεων αλλά να θεάται το Αγαθό. Η ολική στροφή του ανθρώπου προς το Αγαθό, όμως, δεν είναι καθόλου εύκολη, όπως μας διδάσκει ο μύθος του σπηλαίου. Η περιαγωγὴ είναι, άλλωστε, η προϋπόθεση για την εκπαιδευτική-πολιτική αποστολή του φιλοσόφου.³

 

5. Γλωσσικές επιλογές

Δεοντολογικό ύφος (δεοντική τροπικότητα): Δεῖ δή … ἡμᾶς τοιόνδε νομίσαι περὶ αὐτῶν, σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ ἐκ τοῦ γιγνομένου περιακτέον εἶναι, οὐδὲ βλέποντι οἷ ἔδει. Ο Σωκράτης επισημαίνει τα στοιχεία που πρέπει να έχουν υπόψη τους οι συνομιλητές, για να κατανοήσουν το νόημα της ουσιαστικής παιδείας.

 

Παρομοίωση: οἷον τυφλοῖς ὀφθαλμοῖς ὄψιν ἐντιθέντες· ο Σωκράτης προσπαθεί να εξηγήσει την αντίληψη περί παιδείας των επαγγελματιών της εκπαίδευσης.

Αναλογία: οἷον εἰ ὄμμα μὴ δυνατὸν ἦν ἄλλως … οὕτω σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ … θεωμένη· τονίζεται ότι η ουσιαστική παιδεία απαιτεί μεταστροφή όλης της ψυχής.

Σχήμα άρσης και θέσης: οὐ τοῦ ἐμποιῆσαι αὐτῷ τὸ ὁρᾶν, ἀλλ’ ὡς ἔχοντι μὲν αὐτό, οὐκ ὀρθῶς δὲ τετραμμένῳ …· ο Πλάτων, δια στόματος Σωκράτη, υπογραμμίζει ότι κάθε άνθρωπος διαθέτει την ικανότητα και τα εργαλεία για να φτάσει στον κόσμο του νοητού.

Αντιθέσεις:

• πρὸς τὸ φανὸν ἐκ τοῦ σκοτώδους.
• οὐκ ἐνοῦσαι πρότερον ὕστερον ἐμποιεῖσθαι.
• ὑπὸ δὲ τῆς περιαγωγῆς χρήσιμόν τε καὶ ὠφέλιμον καὶ ἄχρηστον αὖ καὶ βλαβερὸν γίγνεται.

 

 

Παραπομπές

1. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Αρχαία Ελληνικά, Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Φάκελος Υλικού, Θεματική Ενότητα 3, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.25-26.

2. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Αρχαία Ελληνικά, Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Φάκελος Υλικού, Θεματική Ενότητα 3, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.26-27.

3.Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Αρχαία Ελληνικά, Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Φάκελος Υλικού, Θεματική Ενότητα 3, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.27-28.

 

♦

 

Ετυμολογικά σχόλια

• ἀληθῆ (ἀ + λήθη < λανθάνω): αναληθής, αληθοφάνεια, λησμονιά.
• ἐπαγγελλόμενοι (ἐπὶ + ἀγγέλλω): (αν-, κατ-)αγγέλλω, εισαγγελέας, αγγελία, αγγελιοφόρος.
• φασίν (φημί): άφατος, προφήτης, φήμη, φωνή.
• ἐνούσης (ἐν + εἰμὶ): απουσία, εξουσία, εσθλός, ετυμολογία, έτυμον, όντως, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης, παρόν, παρουσία, παρουσιαστικό.
• ἐντιθέναι (ἐν + τίθημι): αδιαθεσία, ανάθεμα, αντίθετος, απόθεμα, αποθηκάριος, αποθήκη, διάθεση, διαθήκη, έκθεμα, έκθεση, εκθέτης, έκθετος, εμπρόθετος, επίθεση, επιθετικός, θέμα, θεμέλιο, θεμελιώδης, θέση, θεσμός, θετός, θήκη, κατάθεση, καταθέτης, νουθεσία, παράθεμα, παράθεση, παρακαταθήκη, πρόσθετος, σύνθεση, συνθετικός, σύνθετος, συνθήκη, τοποθεσία, υιοθεσία, υπερθετικός, υποθετικός.
• όφθαλμοῖς (< ὁρῶ): ανύποπτος, αόρατος, είδος, ειδύλλιο, είδωλο, επόπτης, ιδέα, ιδεοληψία, κάτοπτρο, κάτοψη, μάτι, οπή, οπτικός, όραμα, οραματιστής, όραση, ορατός, οφθαλμός, εξόφθαλμος, μέτωπο, άποψη, παντεπόπτης, πρόσοψη, ύποπτος, απρόοπτος, υπερόπτης, προσωπείο.
• σημαῖνει (< σῆμα): σημασία, σημαντικός, άσημος, ασήμαντος, σήμανση, σημάδι, σημείωση.
• καταμανθάνει (κατά + μανθάνω): μαθητής, μαθητευόμενος, αμαθής, μαθηματικά.
• στρέψαι (στρέφω): διάστρεμμα, στρεβλός, διαστρεβλώνω, στροφή, στραβός, περίστροφο.
• περιακτέον (περὶ + ἄγω): αγωγή, αγωγός, αγώνας, άγημα, άξονας, απαγωγή, συναγωγή, διαγωγή, εισαγωγέας, αρχηγός, στρατηγός, λοχαγός, ξεναγός, αγέλη, αγώγι, αγωγιάτης, αγώγιμος, ακτίνα, άμαξα, ανάγωγος, άξιος, εισακτέος, επαγωγός, επείσακτος, ευαγής, καταγώγιο, παιδαγωγός, παρείσακτος, παρθεναγωγείο, πλοηγός, συναξάρι, σύναξη, υδραγωγείο.
• ἀνασχέσθαι (ἀνὰ + ἔχω): ανακωχή, ανοχή, αντοχή, άσχετος, ενοχή, έξη, εξής, ευεξία, καθεξής, κατοχικός, καχεκτικός, κληρούχος, μέτοχος, πάροχος, πολιούχος, ραβδούχος, σχεδόν, σχέση, σχετικός, σχήμα, σχολείο.
• θεωμένη (θεῶμαι): θέαμα, θεατής, θέατρο, αξιοθέατο.
• φανότατον (φανός < φαίνω): φανάρι, φάσμα, αφανής, άφαντος, συκοφάντης, (ολο)φανερός.
• ἐμποιῆσαι (ἐν + ποιῶ): (εκ, παρα-, περι-, προσ-)ποίηση, προσποιούμαι.
• ἀνυσιμώτατα (ἀνύσιμος < ἀνύω): (δι)άνυσμα.
• τετραμμένῳ (τρέπω): τροπή, τρόπος, αποτροπή, έκτροπα, επίτροπος.
• ἔοικεν (ἔοικα= Παρακείμενος με σημασία Ενεστώτα του ρ. εἴκω): εικασία, εικόνα, εικονικός, επιεικής, ανδρείκελο.
• καλούμεναι (καλῶ): (ανα-, εκ-, μετά-, προ-, προσ-, συν-)κλήση, εκκλησία, κλητήρας, έγκλημα.
• φρονῆσαι (φρονῶ): φρόνημα, φρόνιμος.
• τυγχάνει: τύχη, τυχαίος, άτυχος, ευτυχία, αποτυχία, επίτευγμα.
• ἀπόλλυσιν (ἀπὸ + ὄλλυμι): όλεθρος, ολέθριος, απώλεια, πανώλη, πανωλεθρία.

 

❦