Αρχαία Ελληνικά Γ΄ λυκείου (20) - 17η θεματική ενότητα, Ο άνθρωπος ζῷον πολιτικὸν

 

Η πρώτη σελίδα των Πολιτικῶν στην έκδοση του Immanuel Bekker (1837). πηγή: Βικιπαίδεια

Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α 1.10-11, 1253a7-18

 

Βασικά σημεία

1. Ο Λόγος αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος φύσει πολιτικὸν ζῷον ἐστί.

 

Ανάπτυξη

1. Ο Αριστοτέλης ως εμπειρικός φιλόσοφος παρατηρεί ότι δε χαρακτηρίζεται μόνο ο άνθρωπος ζῷον πολιτικόν. Υπάρχουν στη φύση και άλλα ζώα που συγκροτούν κοινωνίες, με στόχο να δραστηριοποιηθούν από κοινού και να επιτελέσουν ένα έργο. Όμως, οι διαφορές μεταξύ των κοινωνιών των άλλων ζώων και των ανθρώπων είναι μεγάλες. Οι διαφορές αυτές οφείλονται στην ύπαρξη του λόγου.

Κατά τον Αριστοτέλη, τα ζώα διαθέτουν μονάχα φωνή («απλή φωνή»), ώστε να διακρίνουν μόνο το ευχάριστο και το δυσάρεστο. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να διεκπεραιώνουν την κοινή δραστηριότητα για την οποία είναι προορισμένα από τη φύση και να καλύπτουν τις βασικές βιολογικές ανάγκες, όπως π.χ. την εξεύρεση τροφής ή την ασφάλεια. Η διαφορά που εντοπίζεται στον άνθρωπο είναι ότι αυτός διαθέτει λόγο, έναρθρο (=φωνή) κι ενδιάθετο (=σκέψη, λογική, διάνοια). Η ικανότητα του ενδιάθετου λόγου τον διαχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα, παρέχοντάς του τη δυνατότητα έκφρασης εννοιών σχετικών με τα ωφέλιμα και τα βλαβερά, τα δίκαια και τα άδικα, τα όσια και τα ανόσια κλπ., δηλαδή ανώτερων εννοιών, που αναφέρονται στην ηθική, στις αξίες, στην αισθητική, στην ποιότητα ζωής. Η κατάκτηση και η έκφραση τέτοιων εννοιών βοήθησε ουσιαστικά τον άνθρωπο στη σύσταση διαφόρων μορφών κοινωνικής συμβίωσης, με αποτέλεσμα η διαδικασία αυτή να καταλήξει στην ανώτερη όλων των κοινοτήτων, σε αυτήν που του προσφέρει την αυτάρκεια, στην πόλιν.

Ότι ο άνθρωπος είναι φύσει ζῷον πολιτικόν δηλώνεται από τον Αριστοτέλη με τον απλό συλλογισμό:

- Η φύση προίκισε τον άνθρωπο με λόγο, που μπορεί να εκφράσει ηθικές έννοιες.

- Η έκφραση ηθικών εννοιών έχει χρησιμότητα μόνο στα πλαίσια της κοινωνίας (πόλεως).

Άρα, ο άνθρωπος προορίζεται από τη φύση να ζήσει σε οργανωμένη κοινωνία.

 

αγελαία ζώα: Σε ένα ζωολογικό του έργο ο Αριστοτέλης γράφει ότι πολιτικά (με μεταφορική, βέβαια, σημασία) είναι τα ζώα που αναλαμβάνουν και διεκπεραιώνουν όλα μαζί μια κοινή δραστηριότητα· ως πολιτικά ζώα μνημονεύει —εκτός από τον άνθρωπο— τη μέλισσα, τη σφήκα, το μυρμήγκι και τον γερανό.

η απλή φωνή: ο ήχος ή οι ήχοι που βγαίνουν από το στόμα, οι άναρθροι ήχοι.

και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα: λ.χ. το όσιο και το ανόσιο, το όμορφο και το άσχημο, κ.τ.λ. (ο λόγος, φυσικά, είναι γενικά για διάφορες αξίες και για τα αντίθετά τους).

μονάχα αυτός αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο: Πρόσεξε τα ζεύγη εννοιών που αναφέρει στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης· είναι φανερή η κλιμάκωση από ένα κατώτερο, βιολογικό, επίπεδο προς ένα επίπεδο ανώτερο, ηθικό: ευχάριστο - δυσάρεστο, ωφέλιμο - βλαβερό, καλό - κακό, δίκαιο - άδικο. Για το τελευταίο —ύψιστο— ζευγάρι σημείωσε ότι ο Αριστοτέλης αποδεχόταν ανεπιφύλακτα την παλιά —παροιμιακή— αρχή: «ἐν δικαιοσύνῃ συλλήβδην πᾶσ' ἀρετὴ ἔνι».

η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που κάνει την οικογένεια και την πόλη: Και στον πλατωνικό Πρωταγόρα είδαμε πως η συμμετοχή όλων στην δίκην και στην αἰδῶ είναι όρος για την ύπαρξη της πόλης.

[Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφικός λόγος, ενότητα 13η, ερμηνευτικά σχόλια, εκδ. 2022, σελ.173]

 

♦

 

Ετυμολογικά σχόλια

• πολιτικόν (< πόλις): αντιπολίτευση, απολίτιστος, διαπολιτισμικός, κοινοπολιτεία, κωμόπολη, μεταπολίτευση, πόλη, πολιούχος, πολιτεία, πολιτειακός, πολιτευτής, πολίτης, πολιτικάντης, πολιτικολογία, πολιτικοποίηση, πολιτικός, πολιτισμικός, πολιτισμός, συμπολίτης.
• φαμέν (φημί): φήμη, προφήτης, διαφήμιση.
• ἐλήλυθε (< ἔρχομαι): ερχομός, (α)προσιτός, ισθμός, εισιτήριο, εξιτήριο, (δι-, προσ-)έλευση.
• ἡδέος (ἡδύς): ηδονή, ηδύτητα, ηδύποτο, αηδία, δυόσμος.
• δῆλον < δηλόω -ῶ: άδηλος, αδήλωτος, δηλαδή, δήλωση, δηλωτικός, διαδήλωση, έκδηλος, εκδήλωση, εκδηλωτικός, κατάδηλος (=ολοφάνερος), πρόδηλος, συνυποδήλωση.
• ἴδιον: ιδιώτης, ιδιαίτερος, ιδίως, ιδιότητα.
• κοινωνίαν < κοινωνὸς < κοινός: επικοινωνία, κοινό (το), κοινόβιο, κοινοβούλιο, κοινοκτημοσύνη, κοινοποίηση, κοινοπολιτεία, κοινοπραξία, κοινότητα, κοινοτικός, κοινοτοπία, κοινόχρηστος, κοινωνικός, κοινωνικότητα, κοινωνιολογία, κοινωφελής, συγκοινωνία.

 

❦