Ο Βασίλης Κάλφας εξηγεί την πλατωνική θεωρία των Ιδεών (α΄ μέρος)

  

Πλάτων. Πορτρέτο του Σιλανίωνα
(πηγή: Wikimedia Commons)

 

Θεωρία των Ιδεών

Ας περάσουμε, λοιπόν, ξεκινώντας αυτή τη διάλεξη, στην ίδια τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και λογικά θα ξεκινήσουμε από τη διάσημη "θεωρία των Ιδεών", που είναι η συμβολή, θα έλεγε κανείς, του Πλάτωνα στη φιλοσοφία και είναι μια θεωρία γενική. Δεν είναι απλώς μια θεωρία για το τι υπάρχει —μια οντολογική θεωρία— είναι πολύ περισσότερο απ’ αυτό. Είναι και μια θεωρία γνώσης, είναι και μια θεωρία ανθρώπινης συμπεριφοράς ταυτοχρόνως ή, αν θέλετε, θεμελιώνει την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Με απλά λόγια, θα έλεγε κανείς, ότι αυτό που ο Πλάτων προτείνει στη θέση αυτών που πρότειναν οι Προσωκρατικοί… Σκεφτείτε, ας πούμε, τον Θαλή, ο οποίος έλεγε ότι "τα πάντα είναι νερό", "η αρχή των πάντων είναι νερό" ή αργότερα "τα άτομα και το κενό" ο Δημόκριτος ή "τα τέσσερα στοιχεία" ο Εμπεδοκλής. Ο Πλάτων σ’ ένα ερώτημα "τι είναι, τι υπάρχει;" θα απαντούσε ότι, αφενός υπάρχει ο κόσμος, μέσα στον οποίο ζούμε και τον οποίο αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας και την εμπειρία μας, αλλά δεν είναι μόνο αυτό η πραγματικότητα, υπάρχει ένα δεύτερο πεδίο πραγματικότητας, το οποίο ονομάζει πεδίο των Ιδεών —όπου οι Ιδέες αποτελούν αυθύπαρκτες νοητές οντότητες, οι οποίες δεν έχουν άμεση σχέση με την αισθητή πραγματικότητα· και μάλιστα ιεραρχώντας τα δύο βασίλεια —το βασίλειο της αίσθησης και το βασίλειο της νόησης— τοποθετεί απείρως πιο ψηλά το βασίλειο των Ιδεών, το βασίλειο της νόησης, το βασίλειο της αλήθειας, των νοητών δηλαδή οντοτήτων.

Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ λυκείου (11) - Αλ.Παπαχελάς, Καλοί οι έπαινοι, αλλά και μια συγγνώμη; (παραπληροφόρηση VΙI)

πηγή: Βικιπαίδεια

Διαβάζω όσα γράφουν ορισμένες ευρωπαϊκές εφημερίδες για την ελληνική οικονομία, για όσα έχουν πετύχει αυτή η χώρα και οι Έλληνες τα τελευταία χρόνια. Ξεχώριζε, είναι η αλήθεια, το δημοσίευμα της Bild το οποίο, σύμφωνα με το ΑΠΕ, έγραφε πως «ειδικά οι Έλληνες επιφυλάσσουν στην Ευρώπη ένα γαλανόλευκο χριστουγεννιάτικο θαύμα». Καθώς το διάβαζα ένιωθα, ομολογώ, μία ικανοποίηση. Από την άλλη όμως σκεπτόμουν, με ένα σχετικό θυμό, πως «καλοί οι έπαινοι και οι διθύραμβοι, αλλά μήπως να ζητήσετε και μια συγγνώμη;».

Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ λυκείου (10) - Πώς οι Αιγινήτες πιάσανε τον Κεμάλ (παραπληροφόρηση VΙ)

Το παρακάτω αφήγημα του Κώστα Βάρναλη δίνει ένα παράδειγμα παραπληροφόρησης της κοινής γνώμης σε συνθήκες πολέμου. Το γεγονός παίρνει τραγικές διαστάσεις, γιατί συνδέεται με τις τελευταίες δραματικές μέρες της Μικρασιατικής εκστρατείας. Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στην ανάρτηση του Νίκου Σαραντάκου, από την οποία άντλησα το κείμενο.

 

Ο ελληνικός στρατός στην Αλμυρά έρημο (1921) [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

Πώς οι Αιγινήτες πιάσανε τον Κεμάλ

Τέλη Αυγούστου του 1922, απάνου στην ακμή των μπαιν-μιξτ, των νυχτερινών χορών στο «Κόρτε», των σταφυλιών και των σύκων, καθώς και της μικρασιατικής εκστρατείας, ένα απόγεμα, που φυσούσε δυνατός και πρόσχαρος μπάτης, αρχίσανε να χτυπάνε ενθουσιασμένες όλες οι καμπάνες της Αίγινας: της μητρόπολης, της Παναγίας, τ’ Αϊ-Νικόλα.

Θεομητορικές εικόνες (γ΄ μέρος)

 Οι ποικίλοι εικονογραφικοί τύποι της Παναγίας

στη βυζαντινή τέχνη

Της Χρυσάνθης Μπαλτογιάννη

Διευθύντριας Βυζαντινού Μουσείου Αθήνας

 

Ζωοδόχος Πηγή

πηγή: Παναγίες της Πόλης, σελ.25 
(αφιερωματικό τεύχος
της εφημερίδας Καθημερινή, 16.8.1998)

Από τα πιο γνωστά και δημοφιλή προσκυνήματα του Βυζαντίου ήταν η Θεοτόκος της Πηγής, που, σύμφωνα με την πιο αποδεκτή μαρτυρία, ήταν κτίσμα του Ιουστινιανού. Κατά τον Προκόπιο, ο Ιουστινιανός αφιερώνει ναό στην Παναγία και σε τόπο με το όνομα «Πηγή». Αναφερόμενος στον ναό δεν βρίσκει λόγια να περιγράψει το μέγεθος και το μεγαλείο του, που ξεπερνούσε τότε όλα τα υπόλοιπα ιερά της Πόλης. Η ιστορία και η παρουσία της Μονής με το όνομα «Θεοτόκος της Πηγής» μαρτυρείται μέχρι τον 14ο αιώνα, όταν αρχίζει να γίνεται γνωστή ως Ζωοδόχος Πηγή. Το 1527, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Pierre Gilles, ο ναός φαίνεται να έχει πάψει να υπάρχει.

Είναι γνωστά τα θαύματα που έκαναν φημισμένο το προσκύνημα της Ζωοδόχου Πηγής στην Κωνσταντινούπολη, χωρίς να γίνεται λόγος για θαυματουργή εικόνα του ναού μέχρι τον 14ο αιώνα, όταν εμφανίζονται οι πρώτες περιγραφές εικόνας της Ζωοδόχου Πηγής. Από τον 14ο αιώνα, στοιχεία εικονογραφικά της εικόνας της Ζωοδόχου Πηγής δίνονται και στα επιγράμματα του Μανουήλ Φιλή που απευθύνονται σε εικόνες της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής και τη συνδέουν με κρουνούς υδάτινους.

Από τον 14ο λοιπόν αιώνα τουλάχιστον, τα εικονογραφικά στοιχεία που ορίζουν την εικόνα της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, επωνυμία που είχε δοθεί από την ποίηση στην Παναγία ήδη από τον 9ο αιώνα, είναι οι υδάτινοι κρουνοί, πάνω στους οποίους ο ζωγράφος δείχνει την Πηγή των θαυμάτων. Περιγραφή επίσης πολυπρόσωπης παράστασης με τη φιάλη, την Παναγία Βρεφοκρατούσα και άλλα σχετιζόμενα με θαύματα και την ιστορία της πρόσωπα δίνεται με λεπτομέρειες από τον Νικηφόρο Κάλλιστο.

Το τελευταίο αυτό εικονογραφικό σχήμα, που δεν είναι γνωστό στην εικονογραφία του 14ου αιώνα, εμφανίζεται πολύ αργότερα με άξια δείγματα εικόνων του 18ου αιώνα.

Αντίθετα, ο τύπος που επικρατεί τον 14ο αιώνα παριστάνει την Παναγία στον τύπο της Βλαχερνίτισσας με ανοιχτά τα χέρια και τον Χριστό Εμμανουήλ στους κόλπους της πάνω από τη φιάλη της θαυματουργής πηγής. Η παράσταση με ανάλογο σχήμα εμφανίζεται σε τοιχογραφία στο Αφεντικό [πληροφορίες για τον ναό εδώ] και στον ναό των Αγίων Θεοδώρων του Μυστρά.

Θεομητορικές εικόνες (β΄ μέρος)

 Οι ποικίλοι εικονογραφικοί τύποι της Παναγίας

στη βυζαντινή τέχνη

Της Χρυσάνθης Μπαλτογιάννη

Διευθύντριας Βυζαντινού Μουσείου Αθήνας

 

Βλαχερνίτισσα

Εικόνα της Παναγίας της Βλαχερνίτισσας
(πηγή: searchculture)

Από τα πιο φημισμένα ιερά της Βασιλεύουσας και το πιο σεβαστό από εκείνα που αφιερώθηκαν εκεί στην Παναγία, ο ναός της Παναγίας των Βλαχερνών.

Για τη θεμελίωση, αποπεράτωση, επέκταση και τελικά εκ βάθρων ανοικοδόμηση του φημισμένου αυτού προσκυνήματος συνδέθηκαν αυτοκρατορικά ονόματα, όπως η Πουλχερία και ο Μαρκιανός, ο Ρωμανός ο Λεκαπηνός, ο Ρωμανός ο Διογένης, ο Μιχαήλ Δούκας, ο Λέων ο Α΄ και ο Βασίλειος ο Β΄ και εκτός από σημείο αναφοράς για σημαντικά πολιτικά και ιστορικά γεγονότα, υπήρξε το λαμπρό ενδιαίτημα, αλλά και πολύτιμη σορός για σπάνια και ιερά κειμήλια του Βυζαντίου.

Ανάμεσα σ’ αυτά ήδη από τον 8ο αιώνα μαρτυρείται εικόνα θαυματουργή της Παναγίας με τον Χριστό. Μια ακόμη αρχαία και πολύτιμη εικόνα της Βλαχερνίτισσας, της οποίας δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα τον ακριβή εικονογραφικό τύπο, αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ανακαίνισης της εκκλησίας από τον Ρωμανό Γ΄ τον Αργυρό.

Θεομητορικές εικόνες (α΄ μέρος)

Οι ποικίλοι εικονογραφικοί τύποι της Παναγίας στη βυζαντινή τέχνη

Της Χρυσάνθης Μπαλτογιάννη

Διευθύντριας Βυζαντινού Μουσείου Αθήνας

 

Η ΠΑΝΑΓΙΑ, το πιο λατρεμένο πρόσωπο της Χριστιανοσύνης, συνδέθηκε από τα πρώτα παλαιοχριστιανικά χρόνια με την Κωνσταντινούπολη, που λέγεται ότι αφιερώθηκε σε αυτήν και ήταν εκεί όπου ιδρύθηκαν και σεβάστηκαν Ιερά της και λατρεύτηκαν οι σημαντικότερες και θαυματουργές εικόνες της.

Τις εικόνες της Παναγίας επικαλέστηκαν συχνά οι Βυζαντινοί στις συμφορές τους, όπως στην Πολιορκία των Αράβων το 717, ή στους θριάμβους των αυτοκρατόρων τους, όπως συνέβη συχνά, με χαρακτηριστικότερα επεισόδια το θρίαμβο του Ιωάννη Τσιμισκή που γύρισε από τις νίκες του εναντίον των Βουλγάρων και τη θριαμβευτική είσοδο στην Πόλη του Μιχαήλ Η΄ του Παλαιολόγου κατά την ανακατάληψή της το 1261.

Πολλές οι ιστορικές μαρτυρίες που συνδέονται με τα θαύματα και τον ευεργετικό ρόλο των θαυματουργών εικόνων της Πόλης, πολλοί οι θρύλοι και οι παραδόσεις, πολλή αγάπη και λατρεία γι’ αυτές και μεγάλη η τέχνη που τις κόσμησε.

Είναι, όπως μαρτυρούνται επίσης, πολλές οι εικόνες που τεκμηριώνονται ιστορικά με περιγραφές από τις λιτανείες, τις αγρυπνίες σε συνάξεις και τις τελετουργίες και είναι οι λίγες για τις οποίες μπορούμε με βεβαιότητα τώρα και όσο μας επιτρέπει η έκταση αυτής της μικρής προσέγγισης στο σημερινό αφιέρωμα.

Αγιοσορίτισσα

Παναγία Αγιοσορίτισσα, εικόνα από τη Γεωργία,
11ος-12ος αι. (πηγή: Βικιπαίδεια)

Από τις θαυματουργές και ιδιαίτερα λατρεμένες εικόνες της Πόλης, η Παναγία η Αγιοσορίτισσα συνδέθηκε με τον ναό της Παναγίας των Χαλκοπρατείων, όπου πάνω στην Τράπεζα του Ιερού φυλασσόταν μέσα στην Αγία Σορό (αργυρή λειψανοθήκη) η ζώνη της Παναγίας.

Το ιερό αυτό κειμήλιο πρέπει να αποκτήθηκε από την Παναγία των Χαλκοπρατείων πριν από τον 7ο αιώνα, εποχή κατά την οποία είχε ήδη καθιερωθεί η εορτή της κατάθεσης της ζώνης της Παναγίας στο ναό, σύμφωνα με τα τροπάρια της εορτής, που συνέταξε τότε ο Μάξιμος ο Ομολογητής.

Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, κανένας λόγος δεν γίνεται στις γραπτές πηγές για την τιμώμενη εικόνα του ναού, τόσο στην περιγραφή ανώνυμου Άγγλου περιηγητή που επισκέπτεται την Αγιοσορίτισσα στα τέλη του 12ου αιώνα και είδε την αργυρή λειψανοθήκη πάνω στην Τράπεζα του Ιερού, όσο και στις ομιλίες των πατέρων για τη ζώνη της Παναγίας.

Μαρίνα Δετοράκη, Η εξαγνιστική δύναμη του Παπαδιαμάντη [σχόλιο στο διήγημα "Ρεμβασμός τοῦ Δεκαπενταυγούστου"]

 

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (φωτογραφία του Παύλου Νιρβάνα) [πηγή: Βικιπαίδεια]

Κάθε φορά που το ημερολόγιο βαδίζει προς μια κορύφωση θρησκευτικής γιορτής μέσα στο χρόνο, συνηθίζω να επιστρέφω σε μια παπαδιαμαντική ανάγνωση. Είναι κάτι σαν εσωτερικός εκκλησιασμός, σαν προσκύνημα σε ένα μυστικό ξωκκλήσι. Η γραφή του μεγάλου μας κοσμοκαλόγερου έχει κάτι από αυτό το ιδανικά λιτό, το χαμηλόφωνα ταπεινό που έχουν τα ξωκκλήσια: oύτε δυσθεώρητα, αλαζονικά ύψη καθεδρικών, ούτε χρυσόλαμπρους πολυελαίους και μαρμαρένιους θρόνους μεγαλόπρεπων ναών· τίποτε το κραυγαλέο και το εκκωφαντικό.

Η γραφή του ανοίγει ένα ερημοκκλήσι, όπου τη σκοτεινάδα του τρυπούν οι αχτίνες μέσα από τα μικρά θυρώματα και τους σιδερένιους σταυρούς των οφθαλμών στους ασβεστωμένους τοίχους του, και όπου οι αγιογραφίες των παλιών μαυρισμένων εικονισμάτων του σε κοιτούν με εκείνη την οικεία, προγονική σοφία τους μέσα από το παλιό δρύινο εικονοστάσι.

Ένα ντοκιμαντέρ για τον Ελύτη (σειρά "Εποχές και Συγγραφείς")

Εποχές και Συγγραφείς - Οδυσσέας Ελύτης (Αρχείο ΕΡΤ)

Οι ενότητες:

Το ντοκιμαντέρ ξεκινά με κάποιες γενικές κρίσεις για το έργο του από τον Δ. Δημηρούλη, τον Στ. Ροζάνη και τον Δ. Καλοκύρη.

7' 30'' Ο Ελύτης μιλά για το νόμπελ.

11' Βιογραφικά στοιχεία. Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής του.

Θάνος Σ. Μικρούτσικος, Ένας νέος για τον Νίκο Καββαδία

Ο Νίκος Καββαδίας (1910 - 1975)

 

Βρέθηκα τις προάλλες στο σπίτι ενός φίλου που γιόρταζε. Μουσική συνόδευε τις συζητήσεις, το φαγητό και το ποτό και κάποια στιγμή —όπως μου συμβαίνει συχνά— άρχισαν ν’ ακούγονται τα τραγούδια του Ν. Καββαδία. Αυτό στάθηκε αφορμή να μαζευτούμε σε μια γωνιά του σαλονιού και να ξεκινήσει μια συζήτηση γύρω απ’ τον ποιητή. Υπήρχαν στην παρέα λογοτέχνες, ποιητές, αλλά και νέοι άνθρωποι, φοιτητές, ως επί το πλείστον, που δεν είχαν καμιά ειδική σχέση με την ποίηση.

Ένα νεοελληνικό παραμύθι για την κλοπή της φωτιάς από τους ανθρώπους (μελέτη του Ι.Θ. Κακριδή)

Ο Προμηθέας φέρνει τη φωτιά στους ανθρώπους (πίνακας του Heinrich Füger, 1751–1818). Πηγή: Βικιπαίδεια

  

Ναρθηκοπλήρωτον θηρῶμαι πυρὸς πηγὴν κλοπαίαν

Κάποια φορά, τα παλιά τα χρόνια οι άνθρωποι ξέχασαν το Θεό· έτρωγαν, έπιναν, διασκέδαζαν, και Θεό δεν λογάριαζαν. Για να τους τιμωρήσει κι’ αυτός, τους πήρε τη φωτιά. Σηκώθηκαν το πρωί οι άνθρωποι, παίρνουν ν’ ανάψουν τη φωτιά, τίποτε. Εκεί που φώναζαν κι’ έκλαιγαν, είδαν σ’ ένα σταυροδρόμι έναν άγγελο, που πουλούσε φωτιά. Πήγα ν’ αγοράσουν. Πόσο κάνει αυτό το κομμάτι; ρωτούσαν. Το ένα σου το χέρι. Πόσο κάνει τ’ άλλο; Τα δυο σου μάτια. Κι’ έτσι κανένας δεν μπορούσε ν’ αγοράσει.