Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ λυκείου (2) - Περίληψη

Οδηγίες για τη σύνταξη της περίληψης 

Πέρα από όσα αναφέρονται παρακάτω, χρήσιμη θεωρία για την περίληψη μπορείτε να διαβάσετε στο ηλεκτρονικό βοήθημα για τη Νεοελληνική Γλώσσα του Υπουργείου Παιδείας. Μόλις εμφανιστεί η σελίδα, πρέπει να πατήσετε τον σύνδεσμο Θεωρία σχετικά με τη συγγραφή της περίληψης.

❧

Η πρώτη περίοδος της περίληψης (θεματική):

- αρχίζει συνήθως με τη φράση: «ο συγγραφέας του κείμενου/ο αρθρογράφος, το κείμενο/άρθρο/δοκίμιο αναφέρεται, παρουσιάζει, προβάλλει, διερευνά, προβληματίζεται, τονίζει, επισημαίνει κτλ …» (επιλέγουμε το κατάλληλο ρήμα).

- ακολουθεί το θεματικό κέντρο του κειμένου, με το οποίο ολοκληρώνεται η περίοδος.

Στη δεύτερη περίοδο: δίνουμε σύντομα το νόημα της πρώτης παραγράφου του δοσμένου κειμένου. Συνδέουμε τη δεύτερη περίοδο με την πρώτη με τη χρήση μιας κατάλληλης διαρθρωτικής λέ­ξης ή έκφρασης, π.χ.: «αρχικά/στην αρχή του κειμένου» κτλ.

Ακολουθούμε την ίδια διαδικασία για όλες τις επόμενες παραγράφους, με βάση τον πλαγιότιτλο και τις σημειώσεις κάθε παραγράφου. Στην περίπτωση που ασχολούμαστε με σύντομο κείμενο, εντοπίζουμε τα θεματικά κέντρα του κειμένου (πλαγιοτίτλους). Ο λόγος πρέπει να είναι συνεχής και να διασφαλίζεται η αλληλουχία και η συνοχή των νοημάτων με τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις. Π.χ. «Επίσης τονίζει, παράλληλα επισημαίνει, προσθέτει ακόμα, αντίθετα προβάλλει, επιπλέον υποστηρίζει...» κτλ.

Την τελευταία παράγραφο του αρχικού κειμένου τη διαμορφώνουμε σε πρόταση κατακλείδα της περίληψης, αρχίζοντας με την κατάλληλη έκφραση. Π.χ. «Ο συγγραφέας τον κειμένου καταλήγοντας/κλείνοντας/ ολοκληρώνοντας» κλπ. «συμπεραίνει...» κτλ.

Αποφεύγουμε να παραθέτουμε αυτούσιες εκφράσεις του πρωτότυπου κειμένου και δε σχολιάζουμε τις απόψεις του δοσμένου κειμένου. Στην περίληψη δεν αξιολογούμε, αλλά πληροφορούμε σύντομα και κατανοητά τον αναγνώστη για το περιεχόμενο ενός εκτενέστερου κειμένου.

 

Παράγραφος και περίληψη

Εφόσον σκοπός της περίληψης είναι να αποδώσει τα βασικά σημεία του δοσμένου κειμένου σε ένα νέο συνεχές κείμενο, πρώτη μας δουλειά είναι να εντοπίσουμε τα σημεία αυτά στις παραγράφους του κειμένου. Έτσι, λοιπόν, είναι πολύ χρήσιμο να κρατούμε σημειώσεις σε κάθε παράγραφο. Αυτές οι σημειώσεις μπορούν να έχουν τη μορφή σύντομων φράσεων (δηλαδή πλαγιοτίτλων), αλλά και εκτενέστερων, στην περίπτωση που η παράγραφος είναι μεγάλη. Για να εντοπίσουμε τα θεματικά κέντρα, μας βοηθούν οι ερωτήσεις: «τι θέλει να πει εδώ ο συγγραφέας;», «τι εννοεί;», «γιατί έγραψε αυτήν την παράγραφο;», «ποια βασική πληροφορία προσπαθεί να μεταδώσει;» κλπ. Θα αρχίσουμε λοιπόν από την εύρεση του θέματος του κειμένου και των κεντρικών ιδεών στις παραγράφους.

Ας διαβάσουμε τώρα το κείμενο του Χρίστου Τσολάκη που αναφέρεται στη σημερινή εκπαίδευση (μπορείτε να το βρείτε στις «ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ», σελ. 195) και ας δούμε σχηματικά τα τμήματα που το απαρτίζουν και τις βασικότερες ιδέες του (οι λέξεις ή φράσεις που εξασφαλίζουν τη συνοχή του κειμένου υπογραμμίζονται):

Κείμενο	Σχολιασμός
[§1] Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι το σημερινό σχολείο -όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο- είναι καταναλωτικό, αφού καταναλωτική είναι και η κοινωνία την οποία αντιγράφει. Σ' αυτή καταναλώνονται υλικά κυρίως αγαθά, στο σχολείο καταναλώνονται πνευματικά κυρίως αγαθά-γνώσεις.	Στην αρχή της 1ης § ο συγγραφέας ασχολείται με το σημερινό σχολείο και ιδίως με τον χαρακτήρα του σημερινού σχολείου («είναι καταναλωτικό»). Άρα μπορούμε να σημειώσουμε: «ο καταναλωτικός χαρακτήρας του σημερινού σχολείου ή της σημερινής εκπαίδευσης».
Γι’ αυτό και οι γονείς, πριν ακόμη τα παιδιά τους φοιτήσουν στο σχολείο, από την προσχολική ηλικία κιόλας, αγωνίζονται να τα κάνουν «σοφά». Η ανάγνωση, η μουσική το μπαλέτο, οι ξένες γλώσσες, τα ποικίλα μαθήματα καθηλώνουν το παιδί στο σπίτι τις ώρες που δεν το περιφέρουν οι γονείς από δάσκαλο σε δάσκαλο και από φροντιστή σε φροντιστή. Μια τυραννία της παιδείας που κορυφώνεται από τον κοινωνικό ανταγωνισμό των σαλονιών, όπου τα παιδιά καταντούν σκεύη ανταγωνιστικά, αφού στο πετσί τους αντανακλούν οι χιμαιρικές φιλοδοξίες ημιμαθών (ωστόσο με οικονομική ευρωστία) γονέων.	Στο δεύτερο τμήμα της 1ης § πρωταγωνιστούν βέβαια τα παιδιά, οι μαθητές, που πιέζονται από τους γονείς για να αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες και, τελικά, αντιμετωπίζουν τόσες δυσκολίες στη μαθητική τους πορεία. Φράσεις-κλειδιά: οι γονείς αγωνίζονται να τα κάνουν «σοφά», τυραννία της παιδείας, σκεύη ανταγωνιστικά. Όλα αυτά οδηγούν απλά στην: «πίεση που αντιμετωπίζουν/υφίστανται οι μαθητές σήμερα».
[§ 2] Και βέβαια, η τυραννία της παιδείας δεν είναι υπόθεση νεοελληνική. Αποτελεί βαριά προγονική κληρονομιά. Οι ραβδισμοί και τα βασανιστήρια των ελληνόπουλων της Αρχαίας Ελλάδας αποτελούσαν μέρος του μαθήματος. Οι μαθητές αβοήθητοι ουσιαστικά μελετούσαν μέρα και νύχτα (ούτε τα όνειρα τους, λέει ο Λιβάνιος, ήταν ειρηνικά) φωναχτά και προσπαθούσαν να ανακαλύψουν και να κατακτήσουν τους μηχανισμούς της μάθησης κάτω από το ανελέητο βλέμμα του δασκάλου και με τη διαρκή απειλή των ποικίλων σωματικών ποινών που επινοούσε η φαντασία του. Ήταν κι εκείνη μια άλλη όψη της τυραννίας.	Στην αρχή της 2ης § συνεχίζεται το θέμα της τυραννίας της παιδείας, στην ιστορική του διάσταση τώρα. Άρα: «Η πίεση προς τους μαθητές χαρακτήριζε και παλαιότερα εκπαιδευτικά συστήματα».
Πάντως η τυραννία παραμένει. Ίσως από κάποιες πλευρές η μορφή της σημερινής τυραννίας να είναι πιεστικότερη. Το λυπηρό είναι ότι η σημερινή κοινωνία δεν συνειδητοποίησε ακόμη ότι ο «σοφός» άνθρωπος (homo sapiens) βασίλεψε. Αχρηστεύεται και περιθωριοποιείται κάθε μέρα από τις ίδιες του τις γνώσεις. Το καταναλωτικό σχολείο αργοπεθαίνει και το να προσποιείται ότι είναι ζωντανό, είπαν, καθόλου δεν το γλιτώνει από τη σήψη που συντελείται κάθε μέρα μπροστά στα μάτια μας. Ζωντανό μπορεί να είναι μόνον ένα δημιουργικό σχολείο. Το κεφάλι του παιδιού δεν είναι δοχείο, για να το γεμίσουμε με γνώσεις. Είναι σπίρτο και φωτιά, για να την ανάψουμε. Το μέλλον -ας το ακούσουν οι γονείς- δεν ανήκει σ' αυτούς που σήμερα φορτώνονται με γνώσεις. Σε λίγο κι αυτές θα έχουν ξεπεραστεί. Το μέλλον ανήκει σ' αυτούς που μαθαίνουν πώς να κατακτούν τη γνώση, πώς να δημιουργούν και πώς να είναι ευτυχισμένοι μέσα στη δημιουργική δράση. Αυτήν την αγωγή της αυτοβουλίας, της κοινωνικότητας, της συμμετοχής, της ενεργοποίησης των μορφωτικών αξιών, της ανύψωσης, της μορφωτικής εργασίας, της φυσικής (και όχι τεχνητής) μάθησης και μύησης, αυτήν την αγωγή που αποτελεί τη via regia [= βασιλική οδό] προς το υπέρτατο αγαθό της παιδείας, την εσωτερική ελευθερία, ποιος γονέας την προσφέρει, ποια κοινωνία και ποιο σχολείο;	Ο συγγραφέας επανέρχεται στο ζήτημα του χαρακτήρα του σχολείου, για να επισημάνει τον κενό νοήματος χαρακτήρα της σύγχρονης εκπαίδευσης και να κάνει την πρότασή του: είναι πλέον ανάγκη να αντικατασταθεί το μοντέλο προσφοράς ξερών γνώσεων στους μαθητές με το ξύπνημα του ενδιαφέροντος για έρευνα και μάθηση. Άρα: «άμεση αντικατάσταση του σημερινού ξεπερασμένου τύπου σχολείου και ίδρυση/οργάνωση του δημιουργικού σχολείου».

Το παραπάνω κείμενο αποτελείται από δύο παραγράφους, οι οποίες με τη σειρά τους απαρτίζονται από δύο μικρότερες ενότητες. Γράψαμε κάποιες φράσεις που μας βοηθούν να επαναφέρουμε τις βασικές ιδέες του κειμένου και, αφού διαβάσουμε τις φράσεις αυτές ώστε να σχηματίσουμε νοερά το διάγραμμα του κειμένου, μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε, για να συντάξουμε την περίληψη. Δεν είναι ανάγκη να τις χρησιμοποιήσουμε αυτούσιες, μολονότι δεν απαγορεύεται αυτό, αλλά καλό είναι να επιφέρουμε όποιες τροποποιήσεις χρειάζονται, για να δώσουμε μια στρωτή και χωρίς νοηματικά κενά περίληψη. Ξαναγράφουμε, λοιπόν, τις φράσεις και επιχειρούμε να συνθέσουμε ένα συνεχές κείμενο με τη βοήθεια βεβαίως διαρθρωτικών λέξεων (δείτε και παραπάνω τις «Οδηγίες για τη σύνταξη της περίληψης»):

Θέμα-Πλαγιότιτλοι →

→ Περίληψη

Θέμα: ο χαρακτήρας του σημερινού σχολείου ή της σημερινής εκπαίδευσης. Πλαγιότιτλοι-σημειώσεις: - ο καταναλωτικός χαρακτήρας του σχολείου. - η πίεση που αντιμετωπίζουν/υφίστανται οι μαθητές σήμερα. - Η πίεση προς τους μαθητές χαρακτήριζε και το εκπαιδευτικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας. - άμεση αντικατάσταση του σημερινού ξεπερασμένου τύπου σχολείου και ίδρυση/οργάνωση του δημιουργικού σχολείου.

1η απόπειρα: Ο συγγραφέας του κείμενου προβληματίζεται επάνω στον χαρακτήρα του σημερινού σχολείου (της σημερινής εκπαίδευσης). Αρχικά, τονίζει ότι σήμερα το σχολείο, όπως και η κοινωνία, έχει καταναλωτικό χαρακτήρα και ασκεί στους μαθητές ασφυκτική πίεση, ενώ παράλληλα επισημαίνει ότι το στοιχείο της πίεσης χαρακτήριζε και το εκπαιδευτικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας. Η πρότασή του, με την οποία κλείνει το κείμενο, είναι ότι χρειάζεται άμεση αντικατάσταση του σημερινού ξεπερασμένου τύπου σχολείου και ίδρυση/οργάνωση του δημιουργικού σχολείου.     2η απόπειρα: Στο χαρακτήρα του σημερινού σχολείου αναφέρεται το παραπάνω κείμενο του Χρίστου Τσολάκη. Επισημαίνεται ότι το σχολείο σήμερα είναι καταναλωτικό και πως οι μαθητές λειτουργούν υπό καθεστώς ασφυκτικής πίεσης –κατάλοιπο παλαιοτέρων εποχών-, από την οποία θα απαλλαγεί το εκπαιδευτικό σύστημα, αν η εκπαίδευση επιδιώξει να ξυπνήσει το ενδιαφέρον των μαθητών για έρευνα και δημιουργία.         Φυσικά, μπορούν να δοθούν και άλλες εκδοχές.

Παρατηρούμε ότι στην περίληψη δεν επιμένουμε σε λεπτομέρειες (αυτές θα τις βρει ο αναγνώστης στο δοσμένο κείμενο), αλλά προσπαθούμε να δώσουμε μια γενική εικόνα του αρχικού κειμένου, να πληροφορήσουμε δηλαδή τον αναγνώστη για τις βασικές ιδέες που πρόκειται να συναντήσει στο αρχικό κείμενο και να διευκολύνουμε έτσι την ανάγνωσή του.

Αφού ολοκληρώσουμε τη σύνθεση της περίληψης, τη διαβάζουμε προσεκτικά και εντοπίζουμε τυχόν ελλείψεις, νοηματικά χάσματα, αδόκιμες εκφράσεις κλπ. Η περίληψη πρέπει να στέκεται ως ένα αυτοτελές κείμενο που η ανάγνωσή του δεν σκοντάφτει πουθενά. Αν κάτι δε μας αρέσει, το τροποποιούμε, ώστε η περίληψή μας να πληροί τις παραπάνω προϋποθέσεις.

 

 ❦