Αρχαία Ελληνικά Γ΄ λυκείου (6) - Πλάτων, "Πρωταγόρας" (εισαγωγή)

  

Η Πανδώρα. Πίνακας του John William Waterhouse, 1896 (πηγή: Wikipedia)

 

Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου

Θέματα:

• Ποια είναι η φύση της αρετής;
• Ποιος μπορεί να διδάξει την αρετή; Είναι οι σοφιστές κατάλληλοι;

Στη συζήτηση οι συνομιλητές εκθέτουν τις απόψεις τους περί αρετής αλλά και περί της κατάλληλης μεθόδου προσέγγισης του θέματος.

 

Σωκρατική μέθοδος: διαλεκτική, δηλαδή η μέσω ερωταποκρίσεων διευκρίνιση και ορισμός κάθε όρου και θέματος. Έτσι, οι συνομιλητές προχωρούν με κατανόηση και γνώση στην κατάκτηση του θέματος.

 

Ο σχετικισμός του Πρωταγόρα

Σχετικισμός: η θεωρία σύμφωνα με την οποία η γνώση δεν είναι απόλυτη, αλλά περιορισμένη και σχετίζεται με την εποχή, την κοινωνία, τις περιστάσεις κ.τ.λ. Η απόφανση για την αλήθεια ή μη μιας λογικής κρίσης είναι συνάρτηση της εποχής, της κοινωνίας κ.τ.λ. Η ίδια λογική κρίση θα μπορούσε να είναι για κάποιον αληθινή και για κάποιον άλλον ψευδής. ∆εν υπάρχει μια ενιαία, απόλυτη αλήθεια. Οι αξίες δεν είναι απόλυτες και αιώνιες, αλλά σχετικές και διαφορετικές από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία.

Αξιολόγηση μαθητών της Γ΄ λυκείου στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, τεύχος Α΄, Πλάτων, Αθήνα 2000, σ.32 (υποσημείωση)

 

 

Ο μύθος του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ανθρώπου και για την αρετή

§ 1 ο πατέρας του μύθου

§ 2 παράλληλες μυθικές αφηγήσεις (Ησίοδος, Θεογονία και Αισχύλος, Προμηθέας Δεσμώτης)

§ 3 ο συμβολισμός της Θεογονίας (από τον πρωτογονισμό στον πολιτισμό χάρη στη φωτιά). Όμως, ο Δίας στέλνει την Πανδώρα, εξαιτίας της οποίας τα κακά σκορπίζονται στη γη (αντίληψη του ξεπεσμού του ανθρώπου).

§ 4 η άποψη του Αισχύλου: ο Προμηθέας είναι ο ευεργέτης της ανθρωπότητας (χάρη σε αυτόν αναπτύχθηκε η γλώσσα, η σκέψη, η γραφή, η τεχνολογία, η τέχνη).

§ 5 η άποψη του Πρωταγόρα: συμφωνεί με την θεώρηση του Αισχύλου. Η κοινωνία εξασφαλίζει την ύπαρξη και την επιβίωση του ανθρώπου. Άρα, η αρετή αποσκοπεί στην αρμονική συμβίωση και όχι στην ηθική βελτίωση.

 

♦

 

Πανδώρα

Η Πανδώρα σε έναν μύθο του Ησίοδου είναι η πρώτη γυναίκα. Με εντολή του Δία την έπλασαν ο Ήφαιστος και η Αθηνά βοηθημένοι από όλους τους θεούς. Ο καθένας την προίκισε και με ένα προτέρημα, ομορφιά, χάρη, επιδεξιότητα, πειθώ κτλ. Ο Ερμής όμως έβαλε μέσα της το ψέμα και την πονηριά. Ο Ήφαιστος την έπλασε σύμφωνα με τη μορφή που είχαν οι αθάνατες θεές και ο Δίας την προόριζε για την τιμωρία του ανθρώπινου γένους, στο οποίο ο Προμηθέας μόλις είχε δώσει τη θεϊκή φωτιά. Αυτό ήταν το δώρο, που οι θεοί όλοι πρόσφεραν στους ανθρώπους για τη δυστυχία τους.

Στο Έργα και Ημέραι ο Ησίοδος διηγείται πως ο Δίας την έστειλε στον Επιμηθέα, ο οποίος, ξεχνώντας τη συμβουλή του αδελφού του να μην πάρει κανένα δώρο από τον Δία, την έκαμε γυναίκα του, γοητευμένος από την ομορφιά της. Υπήρχε λοιπόν ένα πιθάρι (ο Ησίοδος δεν μας λέει τι ήταν το πιθάρι αυτό), το οποίο περιείχε όλα τα κακά. Ήταν κλεισμένο με ένα καπάκι, που εμπόδιζε το περιεχόμενό του να βγει έξω. Μόλις έφτασε στη Γη, η Πανδώρα που ασυγκράτητη περιέργεια άνοιξε το πιθάρι και όλα τα κακά ξεχύθηκαν στην ανθρωπότητα. Μονάχα η ελπίδα, που ήταν στο βάθος, δεν μπόρεσε να ξεφύγει, γιατί η Πανδώρα πρόλαβε και ξανάκλεισε το καπάκι. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, το πιθάρι αυτό δεν περιείχε τα κακά, αλλά τα καλά και το είχε φέρει στον Επιμηθέα η Πανδώρα εκ μέρους του Δία ως δώρο για το γάμο του. Ανοίγοντάς το απερίσκεπτα η Πανδώρα άφησε τα καλά να φύγουν και να ξαναγυρίσουν στους θεούς, αντί να παραμείνουν ανάμεσα στους ανθρώπους. Έτσι έγινε και τους ανθρώπους τους βρήκαν όλα τα κακά· Ως παρηγοριά τους απόμεινε μονάχα η ελπίδα. 

Πιερ Γκριμάλ, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991, σ.533-534

 

❦