Ιστορία Β΄ λυκείου (11) – Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη. Φεουδαρχία

 

Όργωμα τον Μάρτιο, κάτω από ένα φεουδαλικό πύργο. [πηγή: Βικιπαίδεια]

Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη. Φεουδαρχία

Βασικά σημεία

α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη

- Φραγκικό Κράτος: αγροτική κοινωνία. Λόγω ανασφάλειας την εποχή των Μεροβίγγειων βασιλιάδων (μέσα 4ου - μέσα 8ου αι.) οι αδύναμοι μπαίνουν υπό την προστασία των ισχυρών και εξαρτώνται από αυτούς.

- Οι ανώτεροι (φεουδάρχες) παραχωρούν γη (φέουδο) και προσφέρουν βοήθεια στους υποτελείς (βασάλους), αλλά απαιτούν πίστη, υποταγή και άλλες υπηρεσίες → φεουδαρχική κοινωνία.

- Η σύνδεση φεουδάρχη και βασάλου γινόταν με επίσημη τελετή: την τελετή της περιβολής.

 

Φεουδαρχική πυραμίδα

 

β. Η επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας

• η φεουδαρχία αναπτύχθηκε τον 8ο αι. μετά την κατάρρευση των Μεροβίγγειων και ύστερα από τις μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου.
• ο στρατός γίνεται φεουδαρχικός: ενώ αρχικά αποτελούνταν από ελεύθερους αγρότες, τώρα συγκροτείται από υποτελείς υπό την ηγεσία των φεουδαρχών.
• το φέουδο εξασφαλίζει οικονομική, στρατιωτική και πολιτική δύναμη → τρεις λειτουργίες της φεουδαρχίας.
• τους επόμενους αιώνες το φεουδαρχικό σύστημα γενικεύτηκε.

 

Οι τρεις τάξεις της μεσαιωνικής κοινωνίας: κληρικός, πολεμιστής, εργάτης. [πηγή: Wikimedia Commons]

Πηγή και παραθέματα

 

[Οι υποχρεώσεις του βασάλου]

Ο Ζαν Μπάτερυ κατέχει ενάμισι στρέμμα γης, για το οποίο οφείλει κάθε χρόνο δεκαπέντε δηνάρια [νόμισμα της εποχής] [...]. Τρεις μέρες την εβδομάδα πρέπει να αλέθει στάρι ή να κάνει κάποια άλλη δουλειά, ό,τι επιθυμεί ο άρχοντας. Κάθε χρόνο, το χειμώνα, όποτε τον φωνάζουν, θα πρέπει να οργώνει δυόμισι στρέμματα και να τα σβαρνίζει. Θα τον τρέφει ο άρχοντας [...]. Στη γιορτή του Αγίου Μαρτίνου πρέπει να οργώσει τέσσερα στρέμματα γης. Και αν τύχει ένας [άλλος] άρχοντας να έλθει στο Μπεκ περνώντας τη χωροδεσποτεία χωρίς υποζύγιο ή ιπποκόμο, θα πρέπει να τον ακολουθήσει, ιππεύοντας μαζί του για μια μέρα, δηλαδή τριάντα λεύγες. Επίσης θα πρέπει να πλένει τα πρόβατα, να σκάβει το λιβάδι του άρχοντα [...], να μαζεύει την κοπριά και να τη μεταφέρει με το κάρο [...], και στην εβδομάδα του θερισμού δε θα έχει άλλες δουλειές εκτός από αυτή [...]. Δεν μπορεί να παντρέψει την κόρη του αν δεν πει το «ναι» ο άρχοντας, ούτε να πουλήσει χωρίς την άδειά του ένα αρσενικό άλογο ή ένα βόδι από τα ζώα του [...]. Πρέπει να πηγαίνει στο μύλο του άρχοντα.

Έγγραφο από το αβαείο του Μπεκ, 13ος αιώνας

[πηγή: Λίγη ακόμη ιστορία, Κεφ 5 & 6, Φυλλάδιο συμπληρωματικού υλικού για την εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων, σελ.3]

 

Η σημειολογία μιας τελετής

Η λέξη φέουδο (feodum από το παλαιογερμανικό feohu, που σήμαινε ένα πολύτιμο αντικείμενο με ζωγραφιστούς μαγικούς χαρακτήρες, του οποίου η προσφορά δημιουργούσε δεσμούς φιλίας) […] Τον 12ο αιώνα το τελετουργικό έχει σχεδόν οριστικοποιηθεί. Ο μέλλων υποτελής (vassalus) παρουσιάζεται ασκεπής, γονατίζει, βάζει τα χέρια του σ' αυτά του κυρίου (χειρονομία που συμβολίζει την προσφορά του εαυτού του και κατά πάσα πιθανότητα ανατρέχει στην πρακτική της ανάμιξης αίματος των αρχαίων γερμανικών συντεχνιών). Στη συνέχεια, μετά την ανταλλαγή του «ασπασμού της ειρήνης» με τον χωροδεσπότη (φεουδάρχη) (άλλο σημάδι αμοιβαίας φιλίας και πίστης που συνηθιζόταν κυρίως στη Γαλλία και τη νορμανδική Αγγλία), ο υποτελής ορκίζεται πάνω σε ιερά βιβλία ή μια λειψανοθήκη, προσδίδοντας στη δέσμευση πίστης θρησκευτικό και ιερό χαρακτήρα. Τέλος ο κύριος παραδίδει στον υποτελή ένα αντικείμενο που συμβολίζει το αγαθό που του παραχωρείται ως φέουδο: ένα σβώλο χώματος, το κλαδί ενός δέντρου κ.ά. -αυτό είναι το χρίσμα, η λεγόμενη «περιβολή» (investitura).

S. Berstein - Ρ. Μilza, Ιστορία της Ευρώπης, Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, ι. Α' (505 - 1805 αι.), μετ. Α. Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, σ. 110-111. [πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.109]

 

Η φεουδαρχική ιεραρχία

[...] Ο άρχοντας μιας επικράτειας κρατά την αρχοντία του (πολιτική - διοικητική εξουσία) ως φέουδο ενός φεουδάρχη του οποίου και είναι υποτελής. Ο κόμης του Νταμμαρτέν κρατά την κομητεία του ως φέουδο από τον κόμη του Βεξέν-Βαλουά του οποίου είναι υποτελής. Ο τελευταίος είναι υποτελής του βασιλιά. Σχηματίζεται έτσι μια ιεραρχία σε τέσσερα επίπεδα που τοποθετεί τον βασιλιά στην κορυφή, ενώ ακολουθούν ο κόμης του Βεξέν-Βαλουά, ο κόμης του Νταμμαρτέν και ο άρχοντας του «Μπετινύ». Αυτή η ιεραρχία προσώπων έχει και το είδωλό της σε μια ιεραρχία πραγμάτων. Τα ίδια τα φέουδα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους. Λέγεται πως ένα φέουδο «προέρχεται» από ένα άλλο. Η αρχοντία του «Μπετινύ» προέρχεται από την κομητεία του Νταμμαρτέν που προέρχεται από την κομητεία του Βεξέν-Βαλουά που προέρχεται από το βασίλειο. Η διπλή αυτή σχέση ανθρώπων και πραγμάτων συνιστά τη φεουδαρχική ιεραρχία.

Ν. Καραπιδάκη, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Αλεξάδρεια, 1996, σ.152.

[πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.110]

 

Θέλω κι άλλο!

Μεσαιωνική Ευρώπη: Φεουδαρχία - ντοκιμαντέρ που παρουσιάζει βασικές όψεις του συστήματος (επιλέξτε ελληνικούς υπότιτλους).

❦