Ρητορικά Κείμενα (2) – Ὑπὲρ Μαντιθέου, Προοίμιον 1-3

Λυσίας (πηγή: Βικιπαίδεια)

 Υπέρ Μαντιθέου, Προοίμιον 1-3

 

Μετάφραση

[1] Κύριοι βουλευτές, αν δε γνώριζα καλά ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο, θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι' αυτήν την κατηγορία. Γιατί νομίζω ότι τέτοιοι άνθρωποι προσφέρουν τη μεγαλύτερη εξυπηρέτηση σε όσους έχουν άδικα συκοφαντηθεί, επειδή τους αναγκάζουν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους.

[2] Διότι έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω, ακόμη και αν κάποιος τυχαίνει να μου συμπεριφέρεται άσχημα και εχθρικά, όταν με ακούσει να μιλάω για όσα έχω κάνει, ότι θα αλλάξει γνώμη και στο μέλλον θα με θεωρεί πολύ καλύτερο άνθρωπο.

(Πρόθεσις)

[3] Ζητώ λοιπόν, κύριοι βουλευτές, αν σας αποδείξω μόνο αυτό, ότι δηλαδή συμπαθώ το τωρινό πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας, να μην ωφεληθώ πια περισσότερο. Αν, όμως, γίνει φανερό ότι ως προς τα υπόλοιπα έχω ζήσει τίμια και πολύ διαφορετικά από τη φήμη που επικρατεί και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων μου, σας παρακαλώ να με εγκρίνετε για βουλευτή, ενώ αυτούς να τους θεωρείτε φαύλους. Πρώτα πρώτα, λοιπόν, θα αποδείξω ότι δεν ανήκα στην τάξη των ιππέων ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των Τριάντα τυράννων ούτε συνεργάστηκα με το καθεστώς που ίσχυε τότε.

 

 

Γλωσσικός σχολιασμός §§ 1-3

 

§ 1

συνῄδη < σύν + οἶδα: ιστορία, ειδήμων, ειδικός, ειδικότητα, (συν) είδηση, συνειδητός.

βουλή < βουλεύομαι: βουλή, βουλευτής, βούλευμα, επι-, συμβουλεύομαι.

βουλομένοις < βούλομαι: βούληση, βουλητικός, άβουλος, αβουλία.

τρόπου < τρέπω: τροπή, τρόπος, τρόπαιο, τροπάριο, ανα-, επι-, εκ-, μετα-, προτρέπω.

χάριν: χάρη, χαρά, χαρίζω, ευχάριστος, αχάριστος, χαριτωμένος.

ἡγέομαι, -οῦμαι: ηγεμόνας, ηγεσία, ηγέτης, εισήγηση, διήγηση.

ἀδίκως: άδικος, αδικία, άδικα, δικαίωμα, δικαιοσύνη.

διαβεβλημένοις < δια + βάλλομαι: βολή, βέλος, βλήμα, ανα-, δια-, επι-, εκ-, κατά-, μετα-, προ-, συν-, υποβάλλω.

 ἀναγκάζωσιν < ἀναγκάζομαι: (κατ)αναγκαστικός, ανάγκη, εξαναγκασμός.

ἔλεγχον < ἐλέγχω: ελεγκτής, ελεγκτικός, ανεξέλεγκτος.

βεβιωμένων < βιόομαι, -οῦμαι: βίος, βιοτικός, βιοθεωρία, βιοπάλη, βιοψία, ισόβιος, βιολογικός, βιώσιμος.

 καταστῆναι < κατά + ἵσταμαι: στοά, στήλη, στήνω, σταθερός, (ανα-, δια-, εν-, κατά-, μετά-, παρά-, περί-, συν-, υπό-)στάση, στασιάζω, σταυρός, σταματώ, στέκω, προϊστάμενος, προστάτης, νεοσύστατος.

 

§ 2

διακείμενος < διά + κεῖμαι (< τίθεμαι): (από-, ανα-, εκ-, παρα-, προ-, συν-, υπο-)θέτω, θέμα, θέση, θήκη, θησαυρός, θετός, θετικός, θεμιτός, θεμέλιο.

πεπραγμένων < πράττω: (δια-, συν-)πράττω, πράξη, πρακτικός, πράγμα, πραγματικός, πράκτορας, έμπρακτος, πραξικόπημα.

μεταμελήσειν < μετά + μέλει (απρόσωπο): μελέτη, μέλημα, επιμελής, μεταμέλεια.

 

§ 3

ἀξιῶ: αξία, απαξία, ανάξιος, αξιοζήλευτος, αξιολάτρευτος, αξίωμα, αξίωση, καταξίωση, αξιωματικός.

ἐπιδείξω < δείκνυμι· (απο-, επι-, υπο-)δεικνύω, δείγμα, δειγματολόγιο, δείκτης

εὔνους < εὖ + νοῦς: ευνόητος, ανόητος, κατανοητός, νοερός, νουνεχής.

καθεστηκόσι < κατά + ἵσταμαι: βλέπε παραπάνω.

μετέχειν < μετά + ἔχω· έξη, σχέση, σχήμα, σχέδιο, σχολή, σχεδόν, εξής, εχεμύθεια, (αν-, αντ-, επ-, κατ- παρ-, προ-, παρ-, συν-, υπερ-) έχω, συνοχή, προσεκτικός.

φαίνωμαι: φανερός, εμφανής, φανάρι, φάση, φάσμα, φαινόμενο, εμφανίζω, άφαντος, αφανής, επιφανής, διαφανής, προφανής.

βεβιωκώς < βιόω, -ῶ: βίος, βιολογία, βιογραφία, αβίωτος.

δέομαι: δέηση, δεητικός.

ἐπεδήμουν < ἐπιδημῶ: επιδημία, επιδημιολόγος, επιδημητικός

 

Το καθεστώς των τριάκοντα τυράννων

Το 404-3 π.Χ., μετά την ήττα της στον Πελοποννησιακό πόλεμο, η Αθήνα αναγκάστηκε να αφοπλιστεί και υποχρεώθηκε να υπακούει όσον αφορά τα στρατιωτικά της ζητήματα αποκλειστικά στη θέληση της Σπάρτης. Επιπλέον, η Εκκλησία του δήμου κάτω από αυτές τις συνθήκες και με την απειλή του σπαρτιάτη Λύσανδρου εξέλεξε τριάντα ανώτερους άρχοντες, γνωστούς ως Τριάκοντα τυράννους [1].

Αρχικά, υπερίσχυσαν οι μετριοπαθείς υπό την ηγεσία του Θηραμένη, λίγο αργότερα όμως επικράτησαν οι εξτρεμιστές υπό τον Κριτία και επέβαλλαν ένα τρομοκρατικό καθεστώς που καταδίκασε σε θάνατο πολυάριθμους πολίτες, κυρίως ευκατάστατους. […] Η μεταβολή έγινε όμως από το Θρασύβουλο. Επικεφαλής των δημοκρατικών εξορίστων που φεύγοντας από την Αθήνα είχαν γίνει δεκτοί από τους Θηβαίους παρά τη σχετική απαγόρευση της Σπάρτης, ο Θρασύβουλος κατέλαβε στις αρχές του χειμώνα του 403 π.Χ. το φρούριο Φυλή (στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας). Αφού ο στρατός του ενισχύθηκε σημαντικά με την προσέλευση και άλλων, κατόρθωσε να νικήσει τους Τριάκοντα και να καταλάβει τον Πειραιά και τη Μουνιχία. […] Η συνέλευση των 3000 Αθηναίων […] αποφάσισε την καθαίρεση των Τριάκοντα [2].

[1] Από την ιστοσελίδα για την ελληνική ιστορία (www.hellenichistory.gr) του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.

[2] Ulrich Wilcken, Ελληνική Ιστορία, εκδ. Καρδαμίτσα, σελ. 265

 

 

Ερμηνευτικά σχόλια

 

§ 1

κατηγόροις βουλομένοις … κακῶς ποιεῖν: διαγράφει το ήθος των κατηγόρων του, οι οποίοι επιθυμούν -κατά τα λεγόμενα του Μαντίθεου- με κάθε τρόπο να τον βλάψουν. Έτσι, τους παρουσιάζει μοχθηρούς, κακοήθεις και συκοφάντες.

ἀδίκως διαβεβλημένοις: προσπαθεί να παρουσιάσει τον εαυτό του ως θύμα συκοφαντικής δυσφήμησης. Η συκοφαντία ήταν πολύ διαδεδομένη στην αρχαία Αθήνα και οι Αθηναίοι θεωρούσαν ότι ἁπάσας ὑπερβάλλειν τὰς πονηρίας [Ισοκράτης, Περί Αντιδόσεως, 312].  

 

§ 2

ἀηδῶς ή κακῶς διακείμενος: με το «ἀηδῶς» δηλώνεται η αντιπάθεια προς κάποιον εξαιτίας της εξωτερικής εμφάνισής του, ενώ με το «κακῶς» η απέχθεια που προκαλεί η προσωπικότητα κάποιου. Το δεύτερο επομένως είναι ισχυρότερο. Η συνήθεια του Μαντίθεου να μιμείται το σπαρτιατικό τρόπο ζωής («λακωνίζων») φαίνεται πως είχε κινήσει το μίσος κάποιων φανατικών δημοκρατικών.

 

§ 3

η τρίτη παράγραφος αποτελεί την «πρόθεσιν», το σημείο στο οποίο ο ρήτορας εκθέτει συνοπτικά το θέμα του λόγου (βλέπε και εισαγωγή σελ.18-19).

πρῶτον δὲ ἀποδείξω … τότε πολιτείας: ο Μαντίθεος απαντά συνοπτικά στο κατηγορητήριο και, προετοιμάζοντας τους βουλευτές για τη συνέχεια, καθορίζει τους βασικούς άξονες του λόγου του. Θα αποδείξει ότι: (α) δεν υπηρέτησε ως ιππέας τον καιρό που κυβερνούσαν οι Τριάκοντα τύραννοι και (β) δε συνεργάστηκε με το καθεστώς των Τριάκοντα, διότι απουσίαζε από την πόλη.

 

Ρητορικά ήθη (ηθοποιία)

Ρήτορα: θύμα συκοφαντίας, γεμάτος αυτοπεποίθηση, υποστηρικτής της δημοκρατίας, αγωνιστής-πατριώτης, φιλήσυχος πολίτης

Κατήγορου: μοχθηροί-κακόβουλοι, συκοφάντες, ιδιοτελείς-συμφεροντολόγοι

 

Ρητορικά πάθη (παθοποιία)

Από το ξεκίνημα του λόγου του ο ρήτορας επιχειρεί να φορτίσει συναισθηματικά το ακροατήριό του. Παρουσιάζοντας τους κατηγόρους του ως ανθρώπους κακοήθεις και συκοφάντες, προσπαθεί να προκαλέσει δυσφορία και οργή στις ψυχές των βουλευτών, ενώ παράλληλα σκιαγραφεί με εύστοχες αναφορές το δικό του άμεμπτο χαρακτήρα, καλλιεργώντας έτσι τη συμπάθεια προς το άτομό του.

 

❦