Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) - βασικά χαρακτηριστικά του έργου του

 

Βασικά χαρακτηριστικά του έργου του

 

Κύριο γνώρισμα του Καβάφη είναι ο πρωτοποριακός χαρακτήρας της γραφής του, που έγκειται στη χρήση ιδιότυπων εκφραστικών τρόπων, όπως της ειρωνείας, της πεζολογίας, της δραματικότητας, του ρεαλισμού κ.ά. Η συνηθέστερη πηγή έμπνευσής του είναι η ιστορία, από την οποία δανείζεται ποικίλα προσωπεία για να διατυπώσει γενικότερους προβληματισμούς για τον Άνθρωπο. Ιδιαίτερα έλκεται από τις εποχές παρακμής, που του δίνουν αφορμή για να σαρκάσει για τη ματαιότητα των ανθρωπίνων, αλλά και να προβάλει την τραγική διάσταση της ανθρώπινης φύσης, ιδιαίτερα όταν μέσα στον άνθρωπο συγκρούονται αντίθετες έννοιες, όπως το χρέος και η αδυναμία, η αξιοπρέπεια και η ροπή προς το «κακό», η επιθυμία και η «κοινωνική ηθική», το «ναι» και το «όχι» κ.ά.

Ο Καβάφης διέκρινε τα ποιήματά του από την άποψη του περιεχομένου τους σε τρεις «περιοχές»: τη φιλοσοφική, την ιστορική και την ηδονική (ή αισθησιακή), συχνά όμως οι τρεις αυτές κατηγορίες συνυφαίνονται. Η γλώσσα του είναι δημοτική, ανάμεικτη με τύπους της καθαρεύουσας και «αντιποιητικά» στοιχεία, και ο στίχος του ιαμβικός ανομοιοκατάληκτος.

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ τ., Α΄ Τάξη Γεν. Λυκ., βιβλίο καθηγητή, σελ. 203-204

❧

Ο Κώστας Βάρναλης για τη δραματικότητα του Καβάφη

 

[…] Το περιεχόμενο αυτής της ποίησης είναι σχεδόν πάντα ένα επεισόδιο ιστορικό ή προσωπικό του ποιητή — κι αυτό το τελευταίο συχνά σε δεύτερο ή τρίτο πρόσωπο, άρα απρόσωπο. Κι αυτό το επεισόδιο περιγράφεται ή σκηνοθετείται χωρίς λυρικήν έξαρση, χωρίς πάθος, με χρονογραφική ξηρότητα. Δε φαίνεται να βγαίνει από την καρδιά παρά από το μυαλό. Πώς λοιπόν μας συγκινεί;

Γιατί η ποίηση αυτή φαίνεται μεν λυρική στο σχήμα, αλλά στο βάθος της είναι δραματική. Έχει κίνηση, ηθοποιία, ζωντάνια, επιγραμματική λιτότητα, έχει πολλή σκέψη και πικρήν ειρωνεία και «περαίνει δι' ελέου και φόβου την των τοιού­των παθημάτων κάθαρσι». Και το δράμα αυτών των ποιημάτων έχει ένα μεγάλο προσόν, την καθολικότητα. Δεν είναι το δράμα ενός ατομικού ήρωα, μα ολάκερης της ανθρωπότητας. Είναι η ματαιότητα και η ανελέητη φθορά όλων των πρα­γμάτων του φυσικού, του ηθικού και του πνευματικού κόσμου. Όσο η ανθρωπότητα θ' αντικρίζει κουρασμένη και χωρίς οδηγό το φωτισμένο πνεύμα την αντίσταση και την κακία της Πράξης, θα κατέχε­ται πάντα από το φόβο της φθο­ράς, που οδηγεί στην παράλυση της θέλησης. Έτσι ο Καβάφης αποστέκεται στους νικημένους της ζωής. Κ' η ψυχολογία των νικημένων στα χρόνια της παρακμής έχει την αναμφισβήτητη καθολικότητα.

Η Ιδέα του Καβάφη μπορεί να καθαρίζεται μέσα στο μυαλό του, μα βγαίνει από την καρδιά του κι αποστέκεται στην καρδιά του «θεατή». Κι αυτή η ιδέα, επειδή δεν προσφέρεται δογματικά, σα μια γνωσιολογική σύλληψη, μα δραμα­τοποιείται, μετουσιώνεται από αναισθητική (διανοητική) σε αισθητική (ποιητική), γίνεται δηλ. «ωραία» και συγκινεί.

Όταν τα ποιήματα αυτά τα πάρουμε για μινιατούρες δραμάτων, τότε θα καταλάβουμε γιατί δεν τα βλάφτει ούτε η αντιλυρική τους στιχουργία και διάθεση, ούτε η πεζολογική διατύπωσή τους ούτε η καθαρεύουσα, η γλώσσα της... ιστορίας και της φιλοσοφίας και των παλαιών κειμένων. […] 

Απόσπασμα από άρθρο του Κώστα Βάρναλη που δημοσιεύτηκε ανώνυμα το 1937 στην εφημερίδα «Πρωία» και αργότερα συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο του Άνθρωποι Ζωντανοί.

 

 

❦