Διανοούμενοι (ορισμός και μερικές ασκήσεις)

Ο Γιώργος Σεφέρης (1900–1971) ήταν διπλωμάτης και ποιητής και ο πρώτος Έλληνας που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ (1963). Το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Σεφεριάδης. Το 1969 δημοσιεύτηκε δήλωσή του κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών και ο Σεφέρης παύτηκε από πρέσβης επί τιμή, ενώ του απαγορεύτηκε και να κάνει χρήση του διπλωματικού του διαβατηρίου.

 

Με αφορμή του κείμενο του Θ. Μαυρόπουλου Ο πνευματικός άνθρωπος (υπάρχει στο σχολικό βιβλίο) επιχειρήσαμε να ορίσουμε την έννοια του διανοουμένου και να συζητήσουμε τις υποχρεώσεις του απέναντι στο κοινωνικό σύνολο (ο συγγραφέας τις αναφέρει στο τελευταίο μέρος του κειμένου). Παράλληλα, δουλέψαμε και μερικές ασκήσεις. Μεταφέρω εδώ όλο το υλικό, αρχίζοντας από τους ορισμούς: 

• διανοούμενος: αυτός που ασχολείται με πνευματικές δραστηριότητες και χαρακτηρίζεται από βαθιά, συνήθ. φιλοσοφική, σκέψη: Παριστάνει το διανοούμενο ενώ είναι τελείως ακαλλιέργητος. [Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής]
• διανοούμενος: πνευματικός άνθρωπος που ασχολείται με τα γράμματα, τις τέχνες ή την επιστήμη, παρεμβαίνοντας και στην κοινωνική και πολιτική ζωή με το ιδιαίτερο βάρος που έχει η άποψή του. [Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτης]

Η σύγκριση των δύο ορισμών μας δείχνει πόσο χρήσιμο είναι να αντλούμε υλικό από πολλές πηγές, για να σχηματίσουμε πληρέστερη εικόνα για ένα θέμα. Και τα δύο λεξικά σημειώνουν την προτίμηση των διανοουμένων για τις πνευματικές ενασχολήσεις, όμως ο ορισμός του Μπαμπινιώτη προχωρά στο σημείο που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα: ο διανοούμενος παίρνει θέση στα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία και οι απόψεις του θεωρούνται σημαντικές. 

 

Ο Ευάγγελος Παπανούτσος (1900 - 1982) ήταν σημαντικός παιδαγωγός, φιλόσοφος, θεολόγος και δοκιμιογράφος του 20ου αιώνα. Έγινε περισσότερο γνωστός για το παιδαγωγικό του έργο, ιδιαίτερα για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης του Γεώργιου Παπανδρέου (γνωστή ως μεταρρύθμιση Παπανούτσου) το 1964. Η προσπάθειά του αυτή περιγράφεται στο βιβλίο του Αγώνες και αγωνία για την παιδεία του 1965.

 

❧

Ακολουθούν οι ασκήσεις: 

Θ. Μαυρόπουλος, Ο πνευματικός άνθρωπος 

1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:

α. Ο συντάκτης του κειμένου δεν θεωρεί ικανοποιητικούς τους ορισμούς της έννοιας του διανοουμένου που δίνουν τα ξένα λεξικά.

β. Ο συντάκτης πιστεύει ότι η διανοητική λειτουργία χαρακτηρίζει μόνο όσους δεν ασκούν χειρωνακτικό επάγγελμα.

γ. Η κατηγοριοποίηση των πνευματικών ανθρώπων που επιχειρεί ο συγγραφέας δεν είναι εξαντλητική.

δ. Ο κατεξοχήν διανοούμενος είναι αφοσιωμένος στην πνευματική δουλειά, χωρίς να ενδιαφέρεται για τα κοινωνικά δρώμενα.

ε. Ο διανοούμενος οφείλει να δικαιώνει την θέση του και την ιδιότητά του με τις χρήσιμες παρεμβάσεις του στη κοινωνική ζωή.

2. Να αντιστοιχίσεις τα συνώνυμα:

επαμφοτερίζων (επαμφοτερίζουσα)	το τελικό αποτέλεσμα μιας διαδικασίας
χειρωναξία	στέλεχος, υπεύθυνος
θυμοσοφία	η εργασία που γίνεται κυρίως με τα χέρια
καταστάλαγμα	συγχωνεύω, συνενώνω
συναιρώ	που με αφοσίωση εκτελεί ένα έργο ή υπηρετεί μια ιδέα
συντελεστής (του θεάτρου)	ταιριάζω, έχω ομοιότητες, αντιστοιχίες, με κάτι· αποτελώ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, γνώρισμα
ταγμένος	που εκδηλώνεται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο
ελαύνομαι	που ενεργεί ή κρίνει χωρίς αρνητική γνώμη και διάθεση
στοιχειοθετώ	η έμφυτη τάση να αντιμετωπίζει κανείς τα προβλήματα της καθημερινής ζωής με φιλοσοφική διάθεση, δηλαδή με ψυχική ηρεμία και ψυχραιμία
προσιδιάζω	παρακινούμαι, παρασύρομαι, οδηγούμαι
απροκατάληπτος	σχηματίζω, διαμορφώνω

 

3. Να αναπτύξετε σε 60-80 λέξεις το περιεχόμενο της τελευταίας περιόδου του κειμένου: "και είναι ανάγκη να τονίσουμε ότι για τους πνευματικούς ανθρώπους προβάλλει ως ηθικό αίτημα πως δεν πρέπει να τιμούνται από τη θέση που έχουν, αλλά να τιμούν τη θέση που έχουν στην κοινωνική ζωή." 

[Ένα σχόλιο εδώ: σε τέτοιες ασκήσεις πρέπει αρχικά να βεβαιωθούμε για τη σημασία του χωρίου. Μπορούμε να ξεκινήσουμε την απάντησή μας με μια εισαγωγική φράση που αποδίδει το κεντρικό νόημα του κομματιού (στην περίπτωσή μας: ο συγγραφέας επισημαίνει το χρέος/καθήκον του διανοούμενου απέναντι στην κοινωνία). Μετά αναπτύσσουμε με δικά μας λόγια τις επιμέρους ιδέες: π.χ. οι διανοούμενοι δεν πρέπει να επιζητούν διακρίσεις και τιμές, αλλά να τις κερδίζουν με ουσιαστικές, υπεύθυνες δημόσιες παρεμβάσεις τους, όταν το κρίνουν απαραίτητο. Έτσι τιμούν πραγματικά τη θέση τους και την ιδιότητά τους. Προσέχουμε να σχολιάσουμε όλες τις επιμέρους ιδέες, ώστε η απάντησή μας να είναι ολοκληρωμένη. Τα συμφραζόμενα μπορούν να μας βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση του χωρίου. Έχουμε το νου μας, φυσικά, και στο όριο λέξεων.]

4. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: τοποθετήσεις (§1), έκδηλη (§3), αδιάψευστη (§4), ζήλο (§6), σταθμισμένη (§9)· και ένα αντώνυμο για τις παρακάτω: αδιευκρίνιστα, ενοποιεί (§1), συλλογικά, διαφωτίζουν (§6), ωφέλιμη (§7), μειονότητα (§8), προωθείται (§10).

5. Να εντοπίσετε το είδος της σύνταξης στις παρακάτω φράσεις και στη συνέχεια να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της:

i. Οι λογοτέχνες τροφοδοτούν τον κοινωνικό χώρο με έργα της προσωπικής ευαισθησίας τους.

ii. Οπωσδήποτε στον κοινωνικό χώρο αναπτύσσουν ωφέλιμη πνευματική δραστηριότητα πολλοί άνθρωποι.

6. Στο τελευταίο τμήμα του κειμένου ο συγγραφέας αναφέρεται στις υποχρεώσεις του διανοούμενου. Να κυκλώσεις το Σ για όσες από τις παρακάτω απόψεις συμφωνούν με τα λεγόμενα του συγγραφέα και το Λ για όσες δεν αναφέρει:

- Ο πνευματικός άνθρωπος:

i. …πρέπει να αναζητά χωρίς προκαταλήψεις την αλήθεια και να ασκεί κριτική.	Σ  /  Λ
ii. … οφείλει να αποδέχεται τις διακρίσεις που του απονέμονται.	Σ  /  Λ
iii. … πρέπει να υπηρετεί σε θέση καθηγητή πανεπιστημίου, ώστε οι φοιτητές να διδάσκονται από αυτόν.	Σ  /  Λ
iv. … οφείλει με τη δράση του να ωφελεί όχι τμήμα της κοινωνίας αλλά το κοινωνικό σύνολο.	Σ  /  Λ
v. … δεν μπορεί να αδιαφορεί για καταστάσεις που βλάπτουν την κοινωνία.	Σ  /  Λ
vi. … πρέπει να λαμβάνει επίδομα από την Πολιτεία ως αναγνώριση της ουσιαστικής κοινωνικής προσφοράς του.	Σ  /  Λ
vii. … οφείλει να εντοπίζει τις ανάγκες της κοινωνικής ζωής και να συμβάλλει στην ικανοποίησή τους.	Σ  /  Λ
viii. … πρέπει όχι μόνο να εξακριβώνει την αλήθεια, αλλά και να την ανακοινώνει.	Σ  /  Λ

   ❦